ΠΑΙΔΕΙΑ

• Sasha Djordjevic, Διαλεκτικές λέξεις στην "Οδύσσεια" του Νίκου Καζαντζάκη. Σεμιναριακή εργασία, Τμήμα Βυζαντινών και Νεοελληνικών σπουδών, Πανεπιστήμιο Κύπρου, 2007.

• O Mostafa Hakim Refai ετοιμάζει μια διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Καΐρου Al Azhar με θέμα: Οι εικόνες της Ανατολής στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

• Η Helena Gonzalez Vaquerizo ετοιμάζει στο Αυτόνομο Πανεπιστήμιο της Μαδρίτης διατριβή με θέμα: Η Οδύσσεια στην Οδύσσεια: Ο Νίκος Καζαντζάκης ξαναγράφει τον Όμηρο.

• Ο Νίκος Μαθιουδάκης ετοιμάζει διδακτορική διατριβή στο Δημοκρήτειο Πανεπιστήμιο Θράκης με θέμα: Η γλώσσα στην Οδύσσεια του Νίκου Καζαντζάκη.

• Ισιδώρα Τσινούδη, Ελεύθερο Πανεπιστήμιο Βρυξελλών: Αγάπη και ανθρωπισμός στην Έλλη Αλεξίου.

• Maria-Magdalena Hogas: Η φιλία του Καζαντζάκη με τον Panaït Istrati, εργασία αποφοίτησης του Τμήματος Νεοελληνικών Σπουδών της Σχολής Ξένων Γλωσσών του Πανεπιστημίου του Βουκουρεστίου.

• Η Κατερίνα Κουτσουράκη ετοιμάζει διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Ρεθύμνου με θέμα: Τα σχολικά βιβλία του Νίκου Καζαντζάκη στην αρχή του 20ου αιώνα.

• Η Μαρία Κελαϊδή ετοιμάζει διπλωματική εργασία στο Πανεπιστήμιο Ρεθύμνου με θέμα: Αναπαράσταση μέσα στα μυθιστορήματα του Νίκου Καζαντζάκη "Καπετάν Μιχάλης" και "Ο αιώνας των λαβυρίνθων" της Ρέας Γαλανάκη.

• Η Κατερίνα Βαθρακογιάννη, μεταπτυχιακή φοιτήτρια στο Πανεπιστήμιο του Birmingham, ετοιμάζει, υπό την εποπτεία του καθηγητή Δημήτρη Τζιόβα, διδακτορική διατριβή με θέμα τις εργασίες για τις βιογραφίες που έχουν γραφτεί από γυναίκες πάνω στον Καζαντζάκη.

• Η Μαρίνα Παπαρούσι, επίκουρη καθηγήτρια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας στο Παιδαγωγικό Τμήμα Δημοτικής Εκπαίδευσης στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, δίδαξε στο εαρινό εξάμηνο του 2008 και 2009 νεοελληνική πεζογραφία του 20ού αιώνα. Στο πλαίσιο αυτού του μαθήματος εξέτασε και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη Ο Χριστός ξανασταυρώνεται και Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, επιχειρώντας μια προσέγγιση των αφηγηματικών τεχνικών του συγγραφέα σε μια προσπάθεια να καταφανεί η σχέση του κειμένου με της διάφορες ιδεολογίες που εγγράφονται σε αυτό.

• Η Λένα Αραμπατζίδου, λέκτορας νεοελληνικής φιλολογίας του Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, δίδαξε το πρώτο εξάμηνο του 2009 τα ταξιδιωτικά έργα του Νίκου Καζαντζάκη.

• Πριν από δύο χρόνια, οι φοιτητές νέων ελληνικών στο Πανεπιστήμιο της Ρίγας (Εσθονία) εργάστηκαν, υπό τη διεύθυνση της καθηγήτριάς τους Ilze Ruminicie, για τη μετάφραση μερικών ποιημάτων από τις Τερτσίνες. Εφέτος μεταφράζουν αποσπάσματα της Ασκητικής.

• Η Μαρία Χναράκη, διευθύντρια ελληνικών σπουδών στο Πανεπιστήμιο Drexel της Φιλαδέλφειας (Η.Π.Α.), διδάσκει εφέτος στους φοιτητές της τον Καπετάν Μιχάλη και την Αναφορά στον Γκρέκο. Το περασμένο καλοκαίρι, βρισκόταν μαζί με τους φοιτητές της στην Κρήτη, όπου τους έκανε μάθημα για τον Καζαντζάκη, συνδυασμένο με επισκέψεις στο Ιστορικό μουσείο Ηρακλείου και στο Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στους Βαρβάρους-Μυρτιά. Τώρα, μετά την επιστροφή τους στη Φιλαδέλφεια, οι φοιτητές πρόκειται να περιγράψουν τις καζαντζακικές τους εμπειρίες και να γράψουν εργασία με τίτλο «Ζορμπάς ο Έλληνας».

• Δραστηριότητες στο Πανεπιστήμιο Φλωρεντίας (Ιταλία) 2006-2007 υπό την καθοδήγηση της κ.Gilda Tentorio: - H φοιτήτρια Giulia Basili εκπόνεσε τη διπλωματική της διατριβή στη Κινέζικη Γλώσσα και Πολιτισμό με διαπολιτισμική μελέτη: Το Ταξιδεύοντας- Κίνα του Νίκου Καζαντζάκη: μετάφραση στα Ιταλικά μερικών κεφαλαίων, σύγκριση ελληνική ματιά του συγγραφέα/κινέζικη πραγματικότητα, γλωσσάρι Ελληνικά-Κινέζικα. - Φοιτητές μελέτησαν το μυθιστόρημα Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (και σχετική βιβλιογραφία).

• Η Ina Kukundzhieva, βοηθός καθηγητή στο προαναφερθέν Τμήμα, ετοιμάζει διδακτορική διατριβή, με θέμα Οι «μάζες» στις βαλκανικές λογοτεχνίες: Ίβο Άντριτς, Γιορντάν Γιούκωφ και Νίκος Καζαντζάκης.

• Ο Mario Bomfim ετοιμάζει διδακτορική διατριβή στο Πανεπιστήμιο του Σάο Πάολο για την κινηματογραφική προσαρμογή του μυθιστορήματος Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.

• Η Ελπινίκη Νικολουδάκη-Σουρή, καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Κρήτης, μας πληροφορεί ότι μία από τις φοιτήτριές της ετοιμάζει διπλωματική εργασία, με θέμα Οι γυναίκες στα μυθιστορήματα «Ο Χριστός ξανασταυρώνεται» και «Ο τελευταίος πειρασμός» και ότι ο David Manier, αναπληρωτής καθηγητής στο Lehman College – City University της Νέας Υόρκης κάνει έρευνα, με θέμα Η ευτυχία στον Καζαντζάκη.

• Η Ελένη Νάθενα, τεταρτοετής φοιτήτρια του Παιδαγωγικού Τμήματος του Πανεπιστημίου Κρήτης, εκπόνησε εφέτος διπλωματική εργασία, με θέμα "Η παιδική λογοτεχνία του Νίκου Καζαντζάκη".

• Η Irmi Mustata ετοιμάζει διπλωματική εργασία στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, με θέμα το μυθιστόρημα του Καζαντζάκη Ο βραχόκηπος.

• Ο Mauro Rivera Castillo ετοιμάζει στο Universidad Complutense της Μαδρίτης διδακτορική διατριβή, με θέμα "Το ηθικό κακό στη φιλοσοφία της θρησκείας του Νίκου Καζαντζάκη".

• Η Ερασμία-Λουΐζα Σταυροπούλου, καθηγήτρια νεοελληνικής φιλολογίας στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, σε συνεννόηση με τις Εκδόσεις Καζαντζάκη, θα δώσει μαθήματα το επόμενο πανεπιστημιακό έτος για τη ζωή και το έργο του μεγάλου Κρητικού και το μυθιστόρημά του Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά.

Η διοργάνωση διαγωνισμών στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και στα πανεπιστήμια υπήρξε πάντοτε μία από τις προτεραιότητές μας. Ήδη, τέτοιοι διαγωνισμοί έχουν πραγματοποιηθεί στην Αίγυπτο, στη Γαλλία, στη Γερμανία, στην Ελβετία, στην Ελλάδα, στην Κούβα, στην Κύπρο, στην Ουκρανία και στη Χιλή. Αναφέρουμε τους περυσινούς και φετινούς διαγωνισμούς:

Ο διαγωνισμός προκηρύχθηκε από το Τμήμα μεταξύ των φοιτητών και των καθηγητών της Σχολής Γραμμάτων και Τεχνών του Πανεπιστημίου της Αβάνας και άλλων λατινοαμερικανικών πανεπιστημίων. Οι συμμετέχοντες παρουσίασαν υψηλού επιπέδου δοκίμια και αναλύσεις του έργου του Καζαντζάκη. Η απονομή των βραβείων έλαβε χώρα στις 7 Νοεμβρίου. Οι βραβευμένες εργασίες θα δημοσιευτούν στην επιθεώρηση Upsalon.

«Γειά σου ψυχή μου, που είχες πάντα σου πατρίδα το ταξίδι∙ την πιο στον κόσμο καρπερή αρετή, την άγια απιστία». (Ν. Καζαντζάκης, Οδύσσεια)
Σ’ ένα αέναο ταξίδι, σ’ ένα ταξίδι ζωής, μας καλεί ο ποιητής της «Οδύσσειας», Νίκος Καζαντζάκης∙ σ’ έναν αγώνα ακατάπαυστο για την αναζήτηση ενός κόσμου αυριανού χωρίς σύνορα∙ σε μια πάλη αδυσώπητη για να σώσεις τους άλλους και να σωθείς.
Να γιατί είναι ένας συγγραφέας της εφηβείας, που μας σημάδεψε όλους, σε νεαρή ηλικία∙ μας καθοδήγησε, μας έκανε να επαναστατήσομε.
Να γιατί εξακολουθεί μέχρι σήμερα να συγκινεί, να συναρπάζει τη νεολαία.
«Όλη η αστόχαστη αφέλεια της νεότητας χάθηκε..., τελειώνοντας το Αναφορά στον Γκρέκο», θα πει ο Μ. Πρατικάκης.
Γι’ αυτό πρέπει να διαβάζεται από όλους τους εφήβους ο Νίκος Καζαντζάκης.Τα μυθιστορήματά του μπορούν να λειτουργήσουν ως μηχανισμοί μετάβασης στην ενηλικίωση.
Αυτό ακριβώς θέλησε να επιτύχει ο Μαθητικός Διαγωνισμός Δημιουργικής Έκφρασης, με θέμα ελεύθερο (καλλιτεχνικό ή λογοτεχνικό έργο) πάνω στη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.
Προκηρύχθηκε τον Ιούνιο του 2007 από την τοπική Επιτροπή Νομού Ηρακλείου του Ελληνικού τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη (ΔΕΦΝΚ), σε συνεργασία με το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη στη Μυρτιά και το Γραφείο Πολιτιστικών Θεμάτων της Διεύθυνσης Β/θμιας Εκπαίδευσης Νομού Ηρακλείου και διεξήχθη από το Δεκέμβριο του 2007 μέχρι και τον Ιανουάριο του 2008. Ήταν μια από τις ποικίλες δραστηριότητες και εκδηλώσεις για τον εορτασμό των 50 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου στοχαστή, που συμπληρώθηκαν τον Οκτώβριο του 2007.
Στόχος του: να γνωρίσουν οι μαθητές της Β/θμιας Εκπαίδευσης κυρίως, το συγγραφέα και το έργο του, να το μελετήσουν, να δουν πως δεν είναι απρόσιτο, να εμβαθύνουν στο στοχασμό του και να κατανοήσουν την πολύπλευρη και πολυσύνθετη προσωπικότητά του∙ να διατυπώσουν τέλος τη δική τους άποψη γι’ αυτόν και να συμμετάσχουν στις εκδηλώσεις προς τιμήν του. Να προωθηθεί έτσι το έργο και η σκέψη του Νίκου Καζαντζάκη, που είναι και ο σκοπός της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη.
Η απάντηση στην πρόσκληση-πρόκληση αυτή των σχολείων, των καθηγητών και των μαθητών ήταν ικανοποιητική, αφού για πρώτη φορά παραγματοποιήθηκε ένας τέτοιος διαγωνισμός για τα Γυμνάσια και Λύκεια του Νομού Ηρακλείου. Συμμετείχαν τελικά εννέα (09) σχολεία με 24 έργα λογοτεχνικά (ποίηση-πεζογραφία-δοκίμιο-έρευνα-θέατρο), εμπνευσμένα από τα έργα του συγγραφέα: «Αναφορά στο Γκρέκο», «Καπετάν Μιχάλης», «Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», «Τερτσίνες», θεατρικά∙ και εννέα (09) καλλιτεχνικά (ζωγραφική, κολλάζ, αφίσα), με τη μορφή κυρίως του Νίκου Καζαντζάκη.
Στην τελετή βράβευσης, που πραγματοποιήθηκε στις 14 Απριλίου 2008 στο αμφιθέατρο του 3ου Γενικού Λυκείου Ηρακλείου, παρευρέθησαν και απηύθηναν χαιρετισμό: η Νομάρχης Ηρακλείου κ. Σχοιναράκη Βαγγελιώ, ο Προϊστάμενος της Δ/νσης Β/θμιας Εκπ/σης Ν. Ηρακλείου κ. Ιατράκης Εμμανουήλ. Την εκδήλωση τίμησαν επίσης με την παρουσία τους ο Δήμαρχος του Δήμου «Ν. Καζαντζάκης» κ. Κυπριωτάκης Ρούσσος, ο Προϊστάμενος εκπ/κής και παιδαγωγικής καθοδήγησης της Περιφερειακής Δ/νσης Εκπ/σης κ. Σανουδάκης Αντώνιος, οι σύμβουλοι Φιλολόγων και Μαθηματικών του Ν. Ηρακλείου, οι Διευθυντές των σχολείων που συμμετείχαν, πολλοί καθηγητές και πλήθος μαθητών και γονέων. Κύρια ομιλήτρια ήταν η κ. Αθηνά Βουγιούκα, μεταφράστρια, ειδική μελετήτρια του Νίκου Καζαντζάκη με θέμα: «Ο Νίκος Καζαντζάκης και οι νέοι». Στους διακριθέντες δόθηκαν βιβλία-έργα του Νίκου Καζαντζάκη και ένα σκίτσο της κ. Ασπασίας Παπαδοπεράκη, γλύπτριας, δωρεά του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη στη Μυρτιά. Ενώ στα σχολεία που συμμετείχαν, ανεξαρτήτως διάκρισης, δόθηκε τιμητικό δίπλωμα συμμετοχής και ένα χαρακτικό του Τίτου Πετράκη με τη μορφή του Νίκου Καζαντζάκη, ευγενική δωρεά του Δήμου «Ν. Καζαντζάκης».
Αξίζουν συγχαρητήρια σε όλους (διευθυντές σχολείων, καθηγητές, μαθητές), είτε διακρίθηκαν τα έργα τους είτε όχι∙ γιατί και μόνο η συμμετοχή τους έχει αξία∙ δείχνει την ανησυχία τους, την αναζήτηση απαντήσεων σε υπαρξιακά προβλήματα, την αγωνία τους στην ανακάλυψη του νοήματος της ζωής, στον προσδιορισμό της δικής τους ταυτότητας. Εξ άλλου ο ίδιος ο Καζαντζάκης έλεγε: «άξιος είναι ο αγώνας, όταν γίνεται χωρίς καμιά ελπίδα για πλερωμή». Ιδιαίτερα συγχαρητήρια αξίζουν σε όσους διακρίθηκαν, για την πρωτοτυπία των θεμάτων τους, την άρτια παρουσίαση αλλά κυρίως για το σοβαρό πνευματικό περιεχόμενό τους∙ χωρίς να είναι άφθαστα έργα τέχνης τα έργα τους, είναι η δική τους όμως ξεχωριστή προσπάθεια ν’ αναπαραστήσουν μια πραγματικότητα∙ ή καλύτερα η δική τους εκδοχή για ό,τι ορίζουμε ως πραγματικό.
Όλα πάντως αυτά τα πνευματικά δημιουργήματα, εμπνευσμένα από τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, θεωρώ οτι είναι « ταπεινή προσφορά» των μαθητών του Ηρακλείου στο μεγάλο Κρητικό∙ το πιο ιδιότυπο και ουσιαστικό μνημόσυνο για τα 50 χρόνια από το θάνατό του∙ η απάντηση, έστω και καθυστερημένη, στο ερώτημα που τον βασάνιζε, όσο ζούσε, και το οποίο είχε απευθύνει στο διαπρεπή φιλόλογο Μενέλαο Παρλαμά: «Πώς βλέπουν οι νέοι του Ηρακλείου το έργο του». Μια απάντηση αυθόρμητη, απλή, έτσι όπως εξάγεται μέσα από τη νεανική σκέψη των μαθητών, που εκφράζουν τη γνώμη τους για τον ξακουστό συντοπίτη τους, τον πνευματικό καθοδηγητή τους, τον αγαπημένο τους Δάσκαλο. Και στη νεανική αυτή σκέψη διαφαίνεται και η κατανόηση του συνολικού πνεύματος του συγγραφέα και η ικανότητα σύνθεσης των κριτηρίων τους∙ αποτελέσματα μελέτης και διαλεκτικής προσαρμογής.
Άρα, ο διαγωνισμός πέτυχε το στόχο του∙ έφερε τους μαθητές αλλά και τους καθηγητές πιο κοντά και στο συγγραφέα και στον Άνθρωπο Νίκο Καζαντζάκη∙ τους έδωσε τη δυνατότητα να τον αφουγκραστούν∙ την ευκαιρία να συνομιλήσουν μαζί του, ν’ ανταλλάξουν απόψεις, απλά, ήρεμα, χωρίς φανατισμό και προκατάληψη. Κι αυτή η συνομιλία, πιστεύω, πως είναι τόσο ουσιαστική κι εποικοδομητική, που θ’ ανοίξει καινούργιους δρόμους κατανόησης και νέες οπτικές θεώρησης του έργου του, στοιχείο απαραίτητο για την επιβίωση ενός πνευματικού δημιουργήματος. Γιατί οι νέοι μπορούν, σαν τον Οδυσσέα, τον κατεξοχή καζαντζακικό ήρωα, και τύπο του πραγματικού ήρωα της ζωής αργά, ανικανοποίητα να ερευνούν με πάθος. Περισσότερο δίκαια θα μπορέσομε, έτσι, να δούμε τις αρετές του έργου του, να κατανοήσομε τις αδυναμίες του και κυρίως τις αγωνίες του και ν’ αναιρέσομε βαθιά ριζωμένες προκαταλήψεις, σχετικές με τις ιδέες και με τη γενικότερη νοοτροπία του. Βγήκε κερδισμένος λοιπόν ο ποιητής, ο συγγραφέας, ο στοχαστής. Πολλαπλά κερδισμένοι βγήκαν κι όσοι ασχολήθηκαν μ’ αυτόν και τα πολλά προβλήματα, που θέτει το ανήσυχο πνεύμα του∙ όχι μόνο για την αισθητική απόλαυση που τους προσέφερε και την σημασιακή πρόκληση που τους δημιούργησε αλλά κυρίως για την ανάγκη της εξέγερσης που θεμελίωσε, θέλω να πιστεύω, εντός τους ο πιο παράτολμος, κατά τη Ρέα Γαλανάκη, αρνητής∙ ο αντάρτης, ο αθεράπευτος κι ανικανοποίητος ταξιδευτής του 20ου αιώνα.
Γι’ αυτό μια σκέψη των μελών της Εταιρείας μας, και πρόταση εξ άλλου των μαθητών που συμμετείχαν, είναι να καθιερωθεί ο διαγωνισμός σε διετή τουλάχιστον βάση και να γίνει πλέον θεσμός. Κι ελπίζουμε όχι μόνο στο Ηράκλειο Κρήτης αλλά σ’ ολόκληρη την Ελλάδα και στο εξωτερικό. Αυτό θα εξαρτηθεί από το ενδιαφέρον όλων των εμπλεκομένων.

Σοφία Κανάκη, Φιλόλογος,
Εκπρόσωπος της τοπικής επιτροπής Νομού Ηρακλείου,
του Ελληνικού τμήματος της Δ.Ε.Φ.Ν.Κ.

Η Κατερίνα Ρεκλίτη, φιλόλογος, Πρόεδρος του Τμήματος του Περθ της Εταιρείας μας, παρουσίασε και ανάλυσε αυτούς τους μήνες, στη 2α και 3η τάξη του γυμνασίου St Andrews, το έργο του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά (βιογραφία, ιδεολογία, μηνύματα, στοιχεία πολιτισμού, ήθη, έθιμα, τρόπος σκέψης κλπ.). Διοργάνωσε διαγωνισμό για τον Καζαντζάκη: οι μαθητές έγραψαν ένα πεζό λογοτεχνικό κείμενο ή ένα ποίημα. Η κριτική επιτροπή βράβευσε τις καλύτερες εργασίες. Τα βραβεία απονεμήθηκαν στις 9 Δεκεμβρίου 2008.

• Βρυξέλες, Ελληνικό Γυμνάσιο-λύκειο, 5 Μαΐου: διάλεξη του κυρίου Γιώργου Στασινάκη

Στην πόλη όπου ιδρύθηκε από την Ελένη Καζαντζάκη, τον Γιώργο Στασινάκη και τον Γιώργο Ανεμογιάννη, στις 14 Δεκεμβρίου 1988, η ΔΕΦΝΚ, εορτάστηκαν την Πέμπτη 27 Νοεμβρίου τ.ε., στο Πανεπιστήμιο της Γενεύης, τα είκοσι χρόνια λειτουργίας της, με θέμα «Τιμή στον Νίκο Καζαντζάκη».

Στην εκδήλωση, η οποία πραγματοποιήθηκε υπό την αιγίδα της Γενικής Προξένου της Ελλάδος στη Γενεύη, κας Τερέζας Αγγελάτου, και οργανώθηκε από όλες τις ελληνικές και φιλελληνικές ενώσεις της Γενεύης, παρέστησαν εκτός της Γενικής Προξένου, ο Μητροπολίτης Ελβετίας Ιερεμίας, ο Μόνιμος Αντιπρόσωπος της Ελλάδος στα Ηνωμένα Έθνη, Πρέσβυς κ. Φραγκίσκος Βέρρος και ο Επικεφαλής της Γραμματείας του Συμβουλίου της ΕΕ στη Γενεύη, Πρέσβυς κ. Δημήτρης Ηλιόπουλος.

Η βραδιά, την οποία παρουσίασε η Καθηγήτρια κα Κλεοπάτρα Μονταντόν, περιελάμβανε παρεμβάσεις της Γενικής Προξένου, κας Τερέζας Αγγελάτου, του Προέδρου της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, Γιώργου Στασινάκη και του Καθηγητή Νεοελληνικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Γενεύης Μιχάλη Λασιθιωτάκη. Ακολούθησε προβολή βίντεο για τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη καθώς και ανάγνωση αποσπασμάτων από τις ταξιδιωτικές διηγήσεις του συγγραφέα από την Ελλάδα, την Ευρώπη, την Αφρική και την Ασία.

Μόνιμη αντιπροσωπεία της Ελλάδος
στα Ηνωμένα Έθνη
γραφείο τύπου και επικοινωνίας

Με την έντονη δραστηριότητά της και την ακτινοβολία της στην Ελλάδα και εκτός Ελλάδος, η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, της οποίας εορτάζουμε την 20ή επέτειο, έδρασε αποτελεσματικά ώστε να βγει το έργο του Κρητικού συγγραφέα από το καθαρτήριο, όπου το είχε κρατήσει κρυμμένο μια ορισμένη μερίδα της κριτικής, πανεπιστημιακής ιδίως, επί δύο ή τρεις δεκαετίες από την εποχή του θανάτου του, το 1957. Αυτός ο σχετικός συσκοτισμός είχε χωρίς αμφιβολία διάφορες αιτίες. Μία από αυτές οφείλεται αναντίρρητα στο γεγονός ότι ο Καζαντζάκης, όσο κι αν ωφελήθηκε από τη διεθνή -και αργοπορημένη- φήμη που του χάρισαν τα μυθιστορήματά του κατά τις δεκαετίες του ’40 και του ’50, υπήρξε ταυτόχρονα και θύμα της: θύμα, διότι ένα ολόκληρο κομμάτι του έργου του –εκείνο που έκρινε ο ίδιος ως το σημαντικότερο (η Οδύσσεια, η Ασκητική, ο Βραχόκηπος)- έπαψε να επισύρει την προσοχή της κριτικής και, ως ένα σημείο, των αναγνωστών. Έγινε, θεωρήθηκε ανεπίκαιρο. Στην πραγματικότητα, δεν έφταιγε το έργο του Καζαντζάκη, αλλά μάλλον, όπως πιστεύουμε, κάποιοι προσανατολισμοί της κριτικής, η οποία, επιδιώκοντας όλο και περισσότερο μια φορμαλιστική και θεωρητική ανάλυση και υποβιβάζοντας σε δεύτερη μοίρα τη λογοτεχνική υποκειμενικότητα, τις σχέσεις ανάμεσα στο έργο και τη ζωή –ιδιαίτερα τη ζωή του συγγραφέα-, ένιωθε φόβο ή τα έχανε μπροστά στον όγκο των κειμένων που μας άφησε ένας συγγραφέας, ο οποίος ήταν ίσως πάρα πολύ πληθωρικός, αλλά και εξαιρετικά πολυμορφικός. Προστίθεται το γεγονός ότι ο Καζαντζάκης, στην ίδια του τη χώρα, είχε κατηγορηθεί συχνά ότι ήταν πολύ λίγο Έλληνας, ή ότι όφειλε τη διεθνή του επιτυχία σε μια νοθευμένη ελληνικότητα. Με λίγα λόγια, δεν είχε θέση στα ελληνικά γράμματα, ανήκε σε μια ελληνοφωνία του εξωτερικού. Μερικοί μάλιστα από τους καταφρονητές του έφταναν στο σημείο να του αρνούνται απόλυτα την ίδια την ιδιότητα του συγγραφέα και ποιητή.

Άλλωστε, αν το καλοσκεφτούμε, μπορεί η ίδια η φύση του έργου και της σκέψης του Καζαντζάκη να εξηγεί, σε μεγάλο βαθμό, τόσο αυτή την προσωρινή περιθωριοποίηση, όσο και την ανάκαμψη του ενδιαφέροντος, της οποίας χαίρει εμφανώς εδώ και μια εικοσαετία. Διότι το έργο του παρουσιάζει μερικές μεγάλες και θεμελιώδεις εντάσεις, μερικές αντιθέσεις, και μάλιστα αντιφάσεις, που δυσχεραίνουν την κατάταξή του.

Ένταση ανάμεσα στο τοπικό χρώμα, στη γραφικότητα ενίοτε, που έπαιξαν όχι ευκαταφρόνητο ρόλο στην τεράστια επιτυχία μυθιστορημάτων όπως Ο Καπετάν Μιχάλης και Ο Χριστός ξανασταυρώνεται, και, από την άλλη μεριά, στην οικουμενικότητα που ήταν το μέλημα ενός συγγραφέα, ο οποίος επιδίωκε, με την Ασκητική λόγου χάρη, να δημιουργήσει νέα θρησκεία στις διαστάσεις του αιώνα του, ή επιθυμούσε να γράψει –είναι η περίπτωση της Οδύσσειας- το μεγάλο έπος της λευκής φυλής. Εκεί οφείλεται αναμφίβολα το συγκαταβατικό ή περιφρονητικό βλέμμα που έριξαν, και εξακολουθούν ίσως να ρίχνουν, αρκετοί πανεπιστημιακοί, Έλληνες και μη, στο έργο του, το οποίο κατηγορούν, πότε ότι δεν είναι παρά μία από τις μεταμορφώσεις του τοπικισμού που προκάλεσε, κατά τις δεκαετίες 1880-1910, το μεγαλείο και την αθλιότητα της ελληνικής λογοτεχνίας˙ πότε πάλι, αντίστροφα, ότι παραβαίνει έναν παράλογο και όμως σιωπηρά αποδεκτό κανόνα που ορίζει ότι ένας νεοέλληνας συγγραφέας, για να θεωρηθεί άξιος, πρέπει να εικονογραφεί ή και να αποδεικνύει με το έργο του την ιδιαιτερότητα του ελληνικού πολιτισμού και τη συνέχειά του ανά τους αιώνες. Αντίθεση, επίσης, ανάμεσα στην περιφρόνηση που επιδείκνυε συχνά για τη λογοτεχνική μορφή –όταν ο Καζαντζάκης χαρακτηρίζει ένα συγγραφέα ως «στυλίστα» ή «εκλεπτυσμένο», όπως στην περίπτωση του Αντρέ Ζιντ ή του Πωλ Βαλερύ, δεν είναι σίγουρα φιλοφρόνηση- και μια τάση καινοτομίας που δεν παύει να εκδηλώνεται σε πολλά από τα κείμενά του: λόγου χάρη, ο δεκαεπτασύλλαβος στίχος του επικού του ποιήματος ή οι εκλάμψεις της Ασκητικής, γραμμένης σε αφοριστικό και ταυτόχρονα λυρικό ύφος. Ένταση όχι λιγότερο ισχυρή ανάμεσα σε μια γλωσσική ιδιαιτερότητα που έδωσε ενίοτε αφορμή να λεχθεί, ολωσδιόλου άδικα, ότι ο Καζαντζάκης έγραφε στην κρητική διάλεκτο και στο φιλόδοξο σχέδιο που είχε διατυπώσει καθαρά, σε ορισμένες μελέτες του για την ελληνική γλώσσα που μένουν παραγνωρισμένες, να δημιουργήσει μια λογοτεχνική δημοτική που θα ενοποιούσε όλα τα ελληνικά ιδιώματα απ’ όπου θα αντλούσε τα στοιχεία της. Αντίθεση, τέλος, ανάμεσα σ’ ένα ρεαλισμό, του οποίου, άλλωστε, γνωρίζει να παρακάμπτει τις συμβατικότητες, να ανατρέπει τους κανόνες ή να διαφεύγει τις παγίδες και μια αντίληψη για το μυθιστόρημα που βρίσκεται στους αντίποδες του ρεαλισμού: παράδειγμα, ο Αλέξης Ζορμπάς, το Τόντα-Ράμπα, οι Αδερφοφάδες, έργα όπου τα κύρια πρόσωπά, πλάσματα πέρα για πέρα εγκεφαλικά, ενσαρκώνουν ιδέες ή ιδεολογίες – είναι η δύναμη και η αδυναμία τους.

Είναι συγγραφέας ο Καζαντζάκης; Αν ναι, είναι Έλληνας συγγραφέας; Το ερώτημα –το οποίο εγώ δεν υιοθετώ- μπορεί να φανεί άτοπο, χωρίς νόημα, και μάλιστα προκλητικό στην παρούσα περίπτωση. Εντούτοις, μερικοί ιστορικοί της νεοελληνικής λογοτεχνίας φαίνεται ότι το έθεσαν, και με αυτούς τους ίδιους όρους, εδώ και λιγότερο από είκοσι χρόνια, σε έργα τα οποία, οφθαλμοφανώς, δεν του αφιέρωναν παρά μόνο μερικές αμήχανες ή φονικές φράσεις, κι αυτό για λόγους πληρότητας. Ακόμα και η κατάσταση των κειμένων του συγγραφέα, τα οποία, εκτός από σπανιότατες εξαιρέσεις, προσφέρονταν στους αναγνώστες μέσα από εκδόσεις ελάχιστα αξιόπιστες, αντικατοπτρίζει αυτή την αδιαφορία, την αστοργία ή τη δυσμένεια –και προκαλεί την έκπληξή μας και μάλιστα την αγανάκτησή μας το γεγονός ότι το ίδιο συμβαίνει ακόμα και σήμερα.

Μετράμε τώρα το μήκος της απόστασης που έχει διανυθεί από τότε. Η Διεθνής Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη πάσχισε, χάρη στην ακαταπόνητη δραστηριότητα του Προέδρου και των μελών της, να του δοθεί ξανά αυτή η θέση και αυτή η υπόσταση. Προκάλεσε τη δημιουργία νέων εργασιών, ξαναβρήκε και αποκάλυψε ανέκδοτα κείμενα, δέχτηκε ή παρουσίασε πολυάριθμες μελέτες στην επιθεώρησή της. Έκανε γνωστό τον Καζαντζάκη μέσα από αναρίθμητα συνέδρια ή διαλέξεις, διοργάνωσε κάθε είδους εκδηλώσεις γύρω από την προσωπικότητα του Κρητικού. Είναι, τέλος, σημάδι ότι ταυτίζεται με το αντικείμενό της το γεγονός ότι μπόρεσε να επεκταθεί όλο και περισσότερο, πολλαπλασιάζοντας τις «αποικίες» της –τα τμήματά της-, που είναι διασκορπισμένα τώρα πια σε όλες τις ηπείρους. Κατόρθωσε, με λίγα λόγια, να καταλάβει η ίδια τον γεωγραφικό, πολιτικό, πολιτισμικό και γλωσσικό χώρο, στον οποίο πίστευε ότι ανήκει ή φιλοδοξούσε να ανήκει, όπως είναι γνωστό, ο συγγραφέας που ανέλαβε να υπηρετεί. Και ο χώρος αυτός δεν είναι ούτε η Κρήτη, ούτε η Ελλάδα, ούτε και η Ευρώπη, αλλά ολόκληρη η υφήλιος.

Από μια τέτοια συνάντηση δεν θα μπορούσε να απουσιάζει ο μεγάλος συγγραφέας και στοχαστής Νίκος Καζαντζάκης. Από τα πολυάριθμα ταξίδια του Καζαντζάκη η εισηγήτρια Αγάθη Μαρκάτη, συνεργάτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, επέλεξε να αναπτύξει διεξοδικά τα τέσσερα ταξίδια του στην τότε Σοβιετική Ένωση, τα οποία, όπως σημείωσε, αποτέλεσαν, σύμφωνα με τους μελετητές, τα πιο πολύπλοκα προβλήματα της ζωής και της πράξης του.
Με αφετηρία το 1919 οπότε ο συγγραφέας ταξίδεψε στη Σοβιετική Ένωση ως γενικός διευθυντής του νεοσύστατου υπουργείου Περιθάλψεως, για να φροντίσει για τον επαναπατρισμό των Ελλήνων του Καυκάσου, η ομιλήτρια επιχείρησε ένα ταξίδι στην επανάσταση και συγχρόνως στη συνείδηση του μεγάλου στοχαστή: από το πρώτο του ταξίδι, όταν ακόμη δεν είχε μυηθεί στον κομμουνισμό (αργότερα θα χαρακτήριζε τον Λένιν τέταρτο προφήτη) έως το τέταρτο ταξίδι του στο σιβηρικό τοπίο (1928-1929), κατά το οποίο «θηρεύει υλικό για τη νέα ποιητική του δημιουργία, την Οδύσσεια».

Ωραία εκδήλωση στο Βόλο, στις 9 Μαρτίου 2012. Το Δ΄ Γυμνάσιο Ρόδου, με επικεφαλής τη γεμάτη ενθουσιασμό και όραμα καθηγήτρια κυρία Ιωάννα Κλιάρη και με τη συμμετοχή του Δ΄Γυμνασίου Βόλου και του Γυμνασίου Βελεστίνου, παρουσίασε ένα δρώμενο βασισμένο στο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και διανθισμένο με τραγούδια και χορούς. Οι μαθητές απέδωσαν ζωντανά πάνω στη σκηνή μερικά από τα πιο χαρακτηριστικά μηνύματα του έργου, το θρίαμβο της ζωής πάνω στο θάνατο, την τόλμη του ανθρώπου να υπερβαίνει όλα τα εσωτερικά και εξωτερικά εμπόδια προκειμένου να κατακτήσει την ελευθερία του, τη διονυσιακή μέθη που δίνει η συνειδητοποίηση ότι ο άνθρωπος είναι άρρηκτα συνδεδεμένος με ολόκληρο το σύμπαν. Στην εκδήλωση συμμετείχε και η ΔΕΦΝΚ με την παρουσία της Αθηνάς Βουγιούκα, μέλους της Συντονιστικής Επιτροπής, η οποία αφού υπογράμμισε στην αρχή την παγκόσμια εμβέλεια του Καζαντζάκη (ο Ζορμπάς ειδικά έχει θεωρηθεί αρμοδίως ως ένα από τα 100 καλύτερα μυθιστορήματα όλων των εποχών και όλων των τόπων), προχώρησε στην παρουσίαση της βασικής δομής του έργου, την οποία συνιστά μια ολόκληρη σειρά αντιθέσεων ανάμεσα στα δύο κύρια πρόσωπα, το Ζορμπά και τον συγγραφέα, που καταλήγουν σε μία τελική λυτρωτική σύνθεση.
Ευχαριστούμε ιδιαίτερα την κυρία Κλιάρη για τη θαυμάσια πρωτοβουλία της, καθώς και όλους τους μαθητές που μετείχαν στο δρώμενο για την ευαισθησία και το ζήλο που επέδειξαν.

Mε την ευκαιρία της συμπλήρωσης 55 χρόνων από το θάνατο του μεγάλου Ελληνα συγγραφέα και διανοητή Νίκου Καζαντζάκη, το Ελληνικό Τμήμα της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, οργάνωσε στο Τρίτο Δημοτικό Σχολείο, σε συνεργασία με το Σύλλογο Γονέων του Σχολείου, εκδήλωση. Πραγματοποιήθηκε με ιδιαίτερη επιτυχία και κίνησε το ενδιαφέρον μαθητών, δασκάλων και γονέων που κατέκλυσαν τους χώρους της βιβλιοθήκης.
Εκ μέρους της Εταιρείας μας, μίλησε η κα Ευαγγελία Δαμουλή-Φίλια, Διδάκτωρ Φιλολογίας και συγγραφέας, η οποία αναφέρθηκε σύντομα τόσο στην Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη και τις δραστηριότητές της όσο και στη σημασία του έργου του Κρητικού συγγραφέα στις μέρες μας, εστιάζοντας στην παρουσίαση του βιβλίου του για τα παιδιά με θέμα τον «Μέγα Αλέξανδρο» το οποίο και δώρησε, εκ μέρους του Ελληνικού Τμήματος, στη βιβλιοθήκη του σχολείου. Η ομιλήτρια δεσμεύτηκε να πραγματοποιήσει και δεύτερη εκδήλωση στην αρχή της νέας σχολικής χρονιάς (Σεπτέμβριος 2012) οπότε και θα παρουσιαστεί και θα δωρηθεί το δεύτερο βιβλίο του Καζαντζάκη για παιδιά με τίτλο «Στα παλάτια της Κνωσού».
Σκοπός του Δ.Σ. του Ελληνικού Τμήματος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη είναι , μέσα στην επόμενη δυετία, να έχουν πραγματοποιηθεί όσο το δυνατόν περισσότερες παρόμοιες εκδηλώσεις σε σχολεία της Αττικής και της επαρχίας, ώστε τα βιβλία που ο μεγάλος μας συγγραφέας έγραψε για τα παιδιά να γίνουν γνωστά και να τύχουν ανάγνωσης αλλά και γραπτών εργασιών.

• Γλυφάδα, 10 Οκτωβρίου 2012: Εκδήλωση Μνήμης για τα 55 χρόνια από τον θάνατο του Ν. Καζαντζάκη στο θέατρο Μελίνα Μερκούρη.

Στις 10 Οκτωβρίου του 2012 η Ένωση Συνταξιούχων Εκπαιδευτικών Γλυφάδας σε συνεργασία με τον Δήμο Γλυφάδας, με τη Διεθνή Εταιρεία Φίλων του Ν. Καζαντζάκη με έδρα τη Γενεύη και με το Ελληνικό Τμήμα και με την Ένωση Κρητών Γλυφάδας υλοποίησε μια μεγάλη εκδήλωση αφιερωμένη στον μεγάλο Κρητικό συγγραφέα, που είχε μεγάλη επιτυχία.
Χαιρετισμό απηύθυναν ο κ. Ν. Τσιντής, Καθηγητής Φυσικός, εκ μέρους των συνταξιούχων εκπαιδευτικών, ο Δήμαρχος κ. Κ. Κόκορης, ο κ. Γ. Σηφάκης, Πρόεδρος της Ένωσης Κρητών Γλυφάδας και Δημοτικός Σύμβουλος και η Χριστίνα Αργυροπούλου εκ μέρους της ΔΕΦΝ και του ελληνικού τμήματος.
Η Ένωση Συνταξιούχων Γλυφάδας μετά από πρόταση της Χριστίνας Αργυροπούλου υλοποίησε αυτή την εκδήλωση, ενημέρωσε με προσκλήσεις όλα τα σχολεία της Γλυφάδας και όλες τις δημόσιες υπηρεσίες και άλλους χώρους εργασίας των Γλυφαδιωτών. Επίσης συνέβαλε και οικονομικά για αναλώσιμα και προσφορά γλυκίσματος σε αυτούς που παρακολούθησαν την εκδήλωση.
Ο Δήμος Γλυφάδας, με την παρουσία του δημάρχου κ. Κ. Κόκορη και όλου σχεδόν του δημοτικού Συμβουλίου, τίμησε την εκδήλωση και συνέβαλε οικονομικά τόσο με την παραχώρηση του θεάτρου «Μελίνα Μερκούρη» και την έκδοση των Προγραμμάτων μας, όσο και με την προσφορά αναψυκτικών. Επίσης, σε συνεννόηση με τη δημοτική Σύμβουλο κ. Λένα Μαυρακάκη ο Διευθυντής του Δημοτικού Ωδείου Γλυφάδας, κ. Δ. Κεχρής συνόδευσε με την κιθάρα του την υψίφωνο κ. Ελένη Τσάτσαρη, που τραγούδησε ποίηση Ν. Καζαντζάκη «Δεν ήταν νησί» από το έργο Καπετάν Μιχάλης, το οποίο έχει μελοποιηθεί από τον Μ. Χατζηδάκη, και το τραγούδι «Σ΄αυτόν τον κόσμο τον καλό», στίχοι Β. Ανδρεόπουλου, μουσική Ξαρχάκου, που έχει τραγουδήσει ο Νίκος Ξυλούρης.
Η κ. Χριστίνα Αργυροπούλου, Πανεπιστημιακός, μέλος της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων του Ν. Καζαντζάκη και της Ένωσης Συνταξιούχων Γλυφάδας, μίλησε για την « Ελληνικότητα στην ταξιδιωτική λογοτεχνία του Ν. Καζαντζάκη». Η ΔΕΦΝΚ ως συνδιοργανώτρια συνέβαλε και οικονομικά σε λίγες φωτοτυπίες.
Η κ. Σ. Παράσχου, Σχ. Σύμβουλος Φιλολόγων, παρουσίασε τα εργοβιογραφικά του συγγραφέα.
Η ηθοποιός και συγγραφέας κ. Αγγελική Σάντορα παρουσίασε αποσπάσματα από την Ασκητική του Καζαντζάκη ως δρώμενο- θεατρική απόδοση-, με έναν τρόπο μοναδικό και πολύ εμπνευσμένο.

Την εκδήλωση άνοιξε και έκλεισε με κρητικούς χορούς το χορευτικό της Ένωσης Κρητών Γλυφάδας, που με προθυμία ανταποκρίθηκε στο αίτημα του Συνδέσμου μας.
Την εκδήλωση τίμησε η ΟΥΝΕΣΚΟ, που με τον εκπρόσωπό της Μενέλαο Τζαβέλλα, υπεύθυνο Νεολαίας-Πολιτισμού Πειραιά, βράβευσε όλους τους συμμετέχοντες φορείς, τους ομιλητές, την ηθοποιό, τον κ. Δ. Κεχρή και την υψίφωνο. Επίσης τίμησαν την εκδήλωση πολλοί επώνυμοι και ανώνυμοι Γλυφαδιώτες, φίλοι από άλλες περιοχές, ηθοποιοί, όπως ο κ. Κωστής Σαββιδάκης, ηθοποιός, και τραγουδιστές, όπως ο κ. Ανδρέας Αποστόλου.

Η ΔΕΦΝΚ ΕΥΧΑΡΙΣΤΕΙ ΑΠΟ ΚΑΡΔΙΑΣ ΟΛΟΥΣ

"Ενημέρωση των εκπαιδευτικών", Τεύχος 01, Ιανουάριος 2009, ΔΙ.ΔΕ. Νομού Φλώρινας

"Γνωρίζουμε τον Νίκο Καζαντζάκη"
Μια Ομαδοκεντρική Διδασκαλία στη Σχολική Βιβλιοθήκη
Η κινητή έκθεση για τον Νίκο Καζαντζάκη, που έγινε στη Σχολική Βιβλιοθήκη του 1ου ΕΠΑ.Λ. Αμυνταίου (10/11/2008 έως 21/11/2008) σε συνεργασία με το Ε.ΚΕ.ΒΙ. ως συνέχεια του εορτασμού του έτους Καζαντζάκη το 2007 με τη συμπλήρωση 50 χρόνων από το θάνατο του. στάθηκε η αφετηρία για την οργάνωση από τις Συμβούλους Φιλολόγων Ν. Φλώρινας κ. Ελισσάβετ Μυρογιάννη και κ. Αικατερίνη Ρεβάνογλου μιας διδασκαλίας, η οποία αποτελεί μια γενική προσέγγιση στη ζωή και το έργο μιας μεγάλης προσωπικότητας για την ελληνική και διεθνή λογοτεχνία.

Στο πλαίσιο αυτό επιλέχτηκε η ομαδοκεντρική - διερευνητική διδασκαλία διάρκειας 2 σχολικών ωρών, με θέμα "Γνωρίζουμε τον Νίκο Καζαντζάκη" στη Βιβλιοθήκη του 1ου ΕΠΑ.Λ. Αμυνταίου. Η θετική αποδοχή της διδασκαλίας από τους μαθητές και τους συναδέλφους φιλολόγους οδήγησαν στην εφαρμογή της διδασκαλίας και σε άλλες βιβλιοθήκες σε συνεργασία με τους βιβλιοθηκονόμους και τους φιλολόγους των τμημάτων που συμμετείχαν.

Στο υλικό που χρησιμοποιήθηκε έγιναν ανάλογες προσαρμογές ανάλογα με την τάξη των μαθητών και μαθητριών και τις δυνατότητες της κάθε βιβλιοθήκης. Οι διδασκαλίες που πραγματοποιήθηκαν:

-11 Νοεμβρίου 2008: Βιβλιοθήκη 1ου ΕΠΑ.Λ. Αμυνταίου, με το Α2 τμήμα.
-25 Νοεμβρίου 2008: Βιβλιοθήκη 1ου Γενικού Λυκείου Φλώρινας, με το Β2 τμήμα.
-16 Δεκεμβρίου 2008: Βιβλιοθήκη 2ου Γυμνασίου Κοζάνης, με το Γ3 τμήμα.

Προβλέπεται να πραγματοποιηθούν και άλλες διδασκαλίες τους προσεχείς μήνες σε Σχολικές Βιβλιοθήκες των νομών Φλώρινας και Κοζάνης. Για την υλοποίηση της συγκεκριμένης πρότασης διδασκαλίας "Γνωρίζουμε τον Ν. Καζαντζάκη" δόθηκαν στους μαθητές και τις μαθήτριες, οι οποίοι είχαν χωριστεί σε ομάδες των 4-6 ατόμων. Φύλλα εργασίας με θέμα την "Καταγωγή και την παιδική ηλικία", τα "Ταξίδια", την "Εποχή", τις "Φιλοσοφικές αναζητήσεις και το συγγραφικό έργο του Ν. Καζαντζάκη", με το αντίστοιχο έντυπο, εικονογραφικό, οπτικό και ηλεκτρονικό εκπαιδευτικό υλικό. Το κύριο μέρος του υλικού προερχόταν από τις Σχολικές Βιβλιοθήκες, αποβλέποντας στη χρήση τους ως χώρων διδασκαλίας. Κατά την πρώτη σχολική ώρα οι μαθητές και οι μαθήτριες ανακάλυψαν πληροφορίες με κατευθυνόμενη έρευνα σύμφωνα με τις οδηγίες των Φύλλων εργασίας και κράτησαν πρόχειρες σημειώσεις. Κατά τη διάρκεια της δεύτερης σχολικής ώρας οι ομάδες παρουσίασαν στους συμμαθητές τους ό,τι έμαθαν. Οι απαντήσεις των μαθητών σημειώθηκαν πρόχειρα στον πίνακα εν είδει νοητικού χάρτη, προκειμένου να παρατηρούν τον όγκο των γνώσεων που αποκτήθηκαν. Η προσέγγιση της ζωής και του έργου του Ν. Καζαντζάκη με την ομαδοκεντρική διδασκαλία κρίνεται χρήσιμη για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, διότι τα σχολικά εγχειρίδια όλων των τάξεων συμπεριλαμβάνουν στην ύλη τους αποσπάσματα από το έργο του μεγάλου δημιουργού. Επομένως μια τέτοια διδασκαλία γενικής προσέγγισης μπορεί να προηγηθεί της διδασκαλίας του σχολικού εγχειριδίου, συμβάλλοντας κατά τρόπο παραγωγικό στην επαφή των μαθητών με το έργο του μεγάλου λογοτέχνη. Φυσικά, είναι ευνόητο ότι ο τρόπος αυτός διδασκαλίας μπορεί να εφαρμοστεί και για άλλους λογοτέχνες καθώς επίσης και για άλλα διδακτικά αντικείμενα πλην της Λογοτεχνίας.

Για την εφαρμογή στο 2ο Γυμνάσιο Κοζάνης μπορεί κανείς να ενημερωθεί από το ιστολόγιο της δραστήριας βιβλιοθηκονόμου κ. Τούλας Νάκα, όπου υπάρχει και αξιολόγηση της διδασκαλίας από μαθητές και μαθήτριες που συμμετείχαν: http://2gymkoz.blogspot.com (ανάρτηση 17 Δεκεμβρίου 2008)

Η προσέγγιση της ζωής και του έργου του Ν. Καζαντζάκη με την ομαδοκεντρική διδασκαλία κρίνεται χρήσιμη για όλες τις τάξεις του Γυμνασίου και του Λυκείου, διότι τα σχολικά εγχειρίδια όλων των τάξεων συμπεριλαμβάνουν στην ύλη τους αποσπάσματα από το έργο του μεγάλου δημιουργού.

Ανέμη, τεύχος 17, Λευκωσία, Δεκέμβριος 2008

Εισαγωγικά στοιχεία. Είναι πολύ σημαντικό θέμα για τη χώρα μας η οργάνωση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας[2] ως ξένης σε ξενόγλωσσο περιβάλλον για τους απανταχού ομογενείς, που δεν μιλούν ελληνικά, και για τους αλλόγλωσσους, που επιθυμούν να μάθουν ελληνικά. Στη διδασκαλία της ελληνικής[3] ως ξένης γλώσσας απαιτείται η διερεύνηση του γλωσσικού και πληθυσμιακού περιβάλλοντος με συγκροτημένη έρευνα ώστε να καταγραφεί ποιοι θέλουν να μάθουν ελληνικά, γιατί θέλουν να μάθουν ελληνικά και πώς θα πρέπει να διδαχτούν την ελληνική ως ξένη. Σημαντικό στοιχείο είναι η διερεύνηση του γιατί για να καλυφθούν οι προσδοκίες τους- επικοινωνιακές, επιστημονικές, επαγγελματικές-.
Είναι, επίσης, πολύ ενδιαφέρουσα η διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης γλώσσας (ΕΞΓ) μέσα από τη βιογραφία και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη, ενός δημιουργού με πολλούς φίλους σε όλον τον πλανήτη.
Για να μιλήσουμε για έναν λογοτέχνη, ποιητή, στοχαστή, θεατρικό συγγραφέα, όπως ήταν ο Καζαντζάκης, καλό είναι να αξιοποιήσουμε τα βιώματα των μαθητικών πληθυσμών-στόχων, διότι το έργο του Καζαντζάκη έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες. Επίσης, σε ένα πρώτο επίπεδο αρχαρίων ενδείκνυται η πρώτη επικοινωνία με τον Καζαντζάκη να γίνει βιογραφικά μέσα από εικόνες, που δίνουν αφορμή για παραγωγή προφορικού λόγου και εξοικείωση με τους ήχους της ελληνικής γλώσσας, αλλά και γνωριμίας των μαθητών με τον τόπο καταγωγής του μεγάλου δημιουργού.
Η αξιοποίηση εργοβιογραφικών στοιχείων του δημιουργού μπορεί να γίνει αφού ληφθούν υπόψη οι ακόλουθες γενικές διδακτικές αρχές.
1. Παρουσιάζονται εικόνες από τον τόπο, τη ζωή και το έργο του Ν. Καζαντζάκη και προκαλείται συζήτηση. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί στην αρχή και η μητρική γλώσσα των μαθητών, αν τη γνωρίζει ο εκπαιδευτικός, για καλύτερη επικοινωνία.
2. Αξιοποιούνται όποια βιώματα εντοπίζονται σχετικά με την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό -μουσική, κινηματογραφικά ή θεατρικά έργα-, π.χ. συρτάκι ή κινηματογραφική ταινία από το έργο Αλέξης Ζορμπάς ή Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται.
3. Αξιοποιούνται βιώματα από ενδεχόμενα ταξίδια στην Ελλάδα και στην Κρήτη.
4. Καταγράφονται φράσεις που βγαίνουν από τη συζήτηση για τον Νίκο Καζαντζάκη.
5. Αξιοποιούνται βιώματα από τη γνωριμία με τον Καζαντζάκη μέσα από το μεταφρασμένο έργο του.

Αναλυτικότερα. Ανάλογα με τον μαθητικό πληθυσμό στόχο (ενήλικες και ανήλικοι) το διδακτικό υλικό μπορεί να λάβει υπόψη του τα επίπεδα ελληνομάθειας των ξένων μαθητών ή την όποια πολιτισμική τους εξοικείωση με την Ελλάδα ή το έργο του μεγάλου Κρητικού.
Μπορούν να παρουσιαστούν εικόνες με τους χάρτες της Ελλάδας, της Κρήτης και από το κάστρο ή το λιμάνι του Ηρακλείου με τον φάρο και προκαλείται συζήτηση. Έτσι δίνεται η χώρα και ο τόπος όπου γεννήθηκε ο Ν. Καζαντζάκης με ερωτήσεις του τύπου: Ποια είναι αυτή η χώρα, αν γνωρίζουν κάτι, αν έχουν επισκεφθεί την Κρήτη, αν γνωρίζουν κάτι για τον πολιτισμό και τα νησιά της κ.ά. Ακολουθούν φωτογραφίες του Ν. Καζαντζάκη και η χρονολογία γέννησης και θανάτου (1883-1957) και γίνεται η περιγραφή του προσώπου από τους μαθητές, όπου μαθαίνουν βασικές λέξεις, π.χ. πρόσωπο, μάτια, χέρια, μαλλιά, αυτί, μύτη, στόμα, γάτα, κ.ά. Ανάλογα ζητάμε να αφηγηθούν ή να περιγράψουν ό,τι βλέπουν σε φωτογραφίες από τη ζωή του Καζαντζάκη. Μπορούμε να παραπέμπουμε και στο φωτογραφικό υλικό του Μουσείου Καζαντζάκη (info@kazantzakis-museum.gr, http://www.kazantzakis-museum.gr/). O διδάσκων/σκουσα δίνουν συμπληρωματικές πληροφορίες εμπλουτίζοντας το λεξιλόγιο των μαθητών.
Επίσης, ανάλογα με το επίπεδο ελληνομάθειας σχολιάζεται και το ταφικό του επίγραμμα «Δεν ελπίζω τίποτα. Δε φοβούμαι τίποτα. Είμαι λέφτερος», που αντανακλά τον στοχασμό του.
Με αφορμή τη φωτογραφία με την οικογένειά του το 1900 προκαλείται συζήτηση για το τι βλέπουν οι μαθητές και τους δίνονται οι λέξεις σχετικά με το θέμα ή οικογένειες λέξεων, π.χ. οίκος- οικία- οικογένεια-οικογενειακός-οικονομία- οικολογία- οικοσύστημα κ.ά. ώστε να μπορέσουν οι ίδιοι να αφηγηθούν όσα βλέπουν στη φωτογραφία και να συγκροτήσουν μια πρώτη εικόνα για τον συγγραφέα.
Στο μεσαίο και προχωρημένο επίπεδο μπορούν να δοθούν αποσπάσματα από το έργο του ή την αυτοβιογραφία του στην Αναφορά στον Γκρέκο και να σχολιαστεί η ανάγκη του δημιουργού να κάμει κάτι αντάξιο των προγόνων του. Επίσης, μέσα από αυτά τα αποσπάσματα πληροφορούνται οι μαθητές τον χαρακτήρα των γονιών του Καζαντζάκη με την περιγραφική και την αφηγηματική του δύναμη, π.χ.
«Φωνάζω τη μνήμη να θυμηθεί, περμαζώνω από τον αέρα τη ζωή μου, στέκουμαι σα στρατιώτης μπροστά στο στρατηγό και κάνω την Αναφορά μου στον Γκρέκο. γιατί αυτός είναι ζυμωμένος από το ίδιο κρητικό χώμα με μένα, και καλύτερα απ΄όλους τους αγωνιστές που ζουν ή που έχουν ζήσει μπορεί να με νιώσει.» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ.16).
Μια άλλη διδακτική πρακτική είναι να παρουσιαστεί ο πατέρας και η μητέρα του μέσα από το έργο του, αφού δοθούν οι δύσκολες ή οι όποιες άγνωστες λέξεις στους μαθητές, π.χ.
«Ο πατέρας μου σπάνια μιλούσε, δε γελούσε, δε μάλωνε.[…]. Ποτέ δε θυμούμαι να μου ΄πε τρυφερό λόγο. Μια φορά μονάχα. ήμασταν στη Νάξο, την επανάσταση, και πήγαινα στη φράγκικη Σχολή, στους φραγκοπαπάδες. Είχαμε δώσει εξετάσες κι είχα πάρει κάποσα βραβεία, μεγάλα, χρυσοδεμένα βιβλία. Δεν μπορούσα μόνος μου να τα σηκώσω, πήρε ο πατέρας μου τα μισά και γυρίσαμε σπίτι.[…] –Δεν ντρόπιασες την Κρήτη, είπε με κάποια τρυφεράδα.[…]. Βαρίσκιωτος, αβάσταχτος.[…] Μισούσε τους παπάδες.[…] κι οι άνθρωποι τον σέβουνταν. -Πώς ήταν ο παππούς μου; ρώτησα τη μητέρα μου.- Σαν τον κύρη σου, μου αποκρίθηκε. Πιο μαύρος.-Τι δουλειά έκανε; -Πολεμούσε (Γίνεται αναφορά στην Κρητική Επανάσταση απελευθέρωσης από τους Τούρκους)» (Αναφορά στον Γκρέκο, «Ο κύρης», σελ.39).

«Η μητέρα μου, η γαζία, το καναρίνι, έχουν σμίξει αχώριστα, αθάνατα μέσα στο μυαλό μου. […]. Πηγαινόρχουνταν σαν πνέμα αγαθό μέσα στο σπίτι, κι όλα τα πρόφταινε ανέκοπα κι αθόρυβα, […]. Μπορεί και να ΄ναι η νεράιδα, συλλογίζουμουν κοιτάζοντάς τη σιωπηλά, η νεράιδα που λεν τα παραμύθια, […]»(Αναφορά στον Γκρέκο, «Η μάνα», σελ.45)

Ακολουθεί η φωτογραφία του Καζαντζάκη με τους συμμαθητές του (1901), εστιάζεται η προσοχή των μαθητών στην ύπαρξη μόνον συμμαθητών, όχι συμμαθητριών και αν το γλωσσικό επίπεδο το επιτρέπει γίνεται συζήτηση για το θέμα «μόρφωση της γυναίκας στη συγκεκριμένη εποχή». Μπορούν, επίσης, να δοθούν αποσπάσματα από το έργο του Καζαντζάκη, Καπετάν Μιχάλης και Αναφορά στον Γκρέκο, που μιλάει για το σχολείο και τους συμμαθητές του. Μέσα από τα αποσπάσματα που ακολουθούν ή άλλα που θα επιλέξει ο/η καθηγητής/τρια μπορεί να διδαχτούν τα ρήματα και τα ουσιαστικά, μπορεί να εμπλουτιστεί το λεξιλόγιο και να κατανοηθούν τα αποσπάσματα για την παιδαγωγική τακτική στην αρχή του 20ου αιώνα και για την ανάγκη των μαθητών για βιωματική μάθηση, που εκφράζεται με την παρέμβαση του Νικολιού. Ακόμα μπορούν να απολαύσουν τη δυναμική και παραστατική γραφή του Ν. Καζαντζάκη, π.χ.
«Εδώ θα μάθεις γράμματα, είπε, να γίνεις άνθρωπος […].-Το κρέας δικό σου, του ΄πε, τα κόκαλα δικά μου. μην τον λυπάσαι, δέρνε τον, κάμε τον άνθρωπο.[…]. Μια μέρα, ήταν άνοιξη, χαρά Θεού, τα παράθυρα ήταν ανοιχτά κι έμπαινε η μυρωδιά από μια ανθισμένη μανταρινιά στο αντικρινό σπίτι. Το μυαλό μας είχε γίνει κι αυτό ανθισμένη μανταρινιά και δεν μπορούσαμε πια ν΄ακούμε για οξείες και περισπωμένες. Κι ίσια ίσια ένα πουλί είχε καθίσει στο πλατάνι της αυλής του σκολειού και κελαηδούσε. Τότε ένας μαθητής, χλωμός, κοκκινομάλλης, που ΄χε έρθει εφέτο στο χωριό, Νικολιό τον έλεγαν, δε βάσταξε, σήκωσε το δάχτυλο: -Σώπα, δάσκαλε, φώναξε. Σώπα, δάσκαλε, ν΄ ακούσουμε το πουλί!» (Αναφορά στον Γκρέκο, «Δημοτικό Σκολειό», σελ.63, 64, 69».
Δίνεται η εξωκειμενική πληροφορία ότι ο Καπετάν Μιχάλης λόγω του αγώνα ανεξαρτησίας της Κρήτης από τους Τούρκους πάει τον γιο του στη Νάξο για να συνεχίσει το σχολείο και του θυμίζει τις αξίες τους και το χρέος του μικρού Καζαντζάκη, όπως: «[…] Άνθρωπος, πάει να πει χρήσιμος στον τόπο του. Κρίμα μεγάλο που δεν είσαι εσύ για τ΄ άρματα, είσαι για τα γράμματα. τι να κάμουμε; Αυτός είναι ο δρόμος σου. ακλούθα τον! Κατάλαβες; Να μάθεις γράμματα, για να βοηθήσεις την Κρήτη να λευτερωθεί. Αυτός είναι ο σκοπός!» (Αναφορά στον Γκρέκο, «Νάξος», σελ.114)
Με τον περιγραφικό και κατόπιν αφηγηματικό τρόπο μελετώνται και άλλες φωτογραφίες από τη ζωή του Καζαντζάκη, όπως όταν ήταν φοιτητής (1902), όπου αν το επίπεδο είναι προχωρημένο εντάσσονται προς μελέτη αποσπάσματα από την Αναφορά στον Γκρέκο ή από άλλα έργα όπου ο Καζαντζάκης μιλάει για τους γονείς του, για το σχολείο, για την Κρήτη και τον αγώνα της ανεξαρτησίας της, για τη φοιτητική του ζωή, για το δώρο της αποφοίτησης που ήταν ένα ταξίδι γνωριμίας με την Ελλάδα κ.ά. Αυτά, βέβαια, εντάσσονται στο ευρύτερο ιστορικό και κοινωνικό πλαίσιό τους στην Ελλάδα με έμφαση στην Κρήτη και προκαλείται συζήτηση μετά τη λεξιλογική εξομάλυνση, π.χ.
«Ο πατέρας μου ΄χε υποσχεθεί ένα χρόνο ταξίδι, όπου θέλω, αν έπαιρνα με άριστα το δίπλωμά μου.[…] Τρεις μήνες βάσταξε το προσκύνημά μου στην Ελλάδα.[…] Το τέλος της περιοδείας μου στην Ελλάδα γέμισε τραγικά αναπάντητα ρωτήματα. Από την ομορφιά φτάσαμε στις σύγχρονες αγωνίες και στο σημερινό χρέος της Ελλάδας.» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. , 186, 188, 211)
«[…] δεν ήταν πια η Κρήτη και η Τουρκιά πού πάλεβαν, ήταν το Καλό και το Κακό, το Φως και το Σκοτάδι, ο Θεός κι ο Διάβολος. Πάντα το ίδιο πάλεμα, το αιώνιο, και πάντα πίσω από το Καλό, από το Φως κι από το Θεό, η Κρήτη […] Κι έτσι, με το να τύχει να γεννηθώ Κρητικός, σε μιαν κρίσιμη στιγμή που μάχουνταν η Κρήτη να λευτερωθεί, ένιωσα από μικρό παιδί πώς στον κόσμο υπάρχει ένα αγαθό πιο πολύτιμο από τη ζωή, πιο γλυκό από την ευτυχία, η λευτεριά.» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 82-83).
Η φωτογραφία του Καζαντζάκη όταν υπηρέτησε ως εθελοντής το 1912 μπορεί να δώσει έναυσμα για ευρύτερη εξωκειμενική συζήτηση με αναφορά σε εκείνον τον αγώνα, στον Ελευθέριο Βενιζέλο, στον αγωνιστή Ίωνα Δραγούμη και στη συγγραφέα Πηνελόπη Δέλτα, καθώς μέσα από αυτά τα βιώματα ο συγγραφέας ομολογεί ότι συνειδητοποίησε, όπως γράφει στην Αναφορά στον Γκρέκο, το Χρέος του Έλληνα, π.χ. «Είδα πως ο ανώτατος άθλος της είναι όχι η ομορφιά παρά ο αγώνας για την ελευθερία. Ένιωσα βαθύτερα την τραγική μοίρα της Ελλάδας και πόσο βαρύ το χρέος του Έλληνα» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ.211-212).
Η φωτογραφία με τον Άγγελο Σικελιανό με τον οποίο ο Καζαντζάκης ήταν φίλος και πήγαν μαζί το 1914 στο Άγιον Όρος δίνει την αφορμή να ακούσουν οι μαθητές λίγα πράγματα και για τον ποιητή Σικελιανό. Μπορεί, επίσης, να εστιαστεί το ενδιαφέρον στην τεχνική γραφής του δημιουργού, δηλαδή στον διάλογο, στην παραστατική αφήγηση, στον ιδιωματικό λόγο και στην πορεία από τα πράγματα στον στοχασμό, που αναδεικνύεται από το απόσπασμα, όπως και σε γραμματικά στοιχεία (αόριστος, κλίση ουδέτερων σε –ος, -ους -το χείλος, του χείλους, τα χείλη κ.ά.), π.χ.
«Σηκώθηκα. Άσκωσε ο γέροντας το κεφάλι.
-Φεύγεις; έκαμε. άε στο καλό. ο Θεός μαζί σου.
Και σε λίγο, περιπαιχτικά:
-Χαιρετίσματα στον κόσμο.
-Χαιρετίσματα στον ουρανό, αντιμίλησα. και πες στο Θεό, σε φταίμε εμείς, φταίει αυτός που έκαμε τον κόσμο τόσο ωραίο […].
Σαράντα μέρες περιδιαβάζαμε το Άγιον Όρος,[…] μέσα στην καρδιά του χειμώνα, σ΄ ένα φτωχικό περιβολάκι, μια αμυγδαλιά ανθισμένη! Άρπαξα το φίλο μου από το μπράτσο, του ΄δειξα το ανθισμένο δέντρο. […]
-Ένα τραγούδι, είπε, ανεβαίνει στα χείλη μου. ένα πολύ μικρό τραγούδι, ένα χαϊκάι. Κοίταξε πάλι τη μυγδαλιά:
-Είπα στη μυγδαλιά: ʺΑδερφή, μίλησέ μου για το Θεόʺ
Κι η μυγδαλιά άνθισε.» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 270, 280-281).

Με τον ίδιο ή ανάλογο τρόπο σχολιάζονται και άλλες φωτογραφίες που αποτυπώνουν δράσεις ή στιγμές της ζωής του Καζαντζάκη από τα ταξίδια του, από το ταξίδι του στον Καύκασο το 1928 και τη γνωριμία του με τον Παναϊτ Ιστράτι και άλλους. Συγχρόνως παρουσιάζονται μικροκείμενα από το έργο του Καζαντζάκη, Ταξιδεύοντας. Ρουσία, Παλαιστίνη κ.ά..
Σχολιάζεται η φωτογραφία του στο BBC (Λονδίνο το 1946) όπου ο Καζαντζάκης έζησε λίγους μήνες στο Λονδίνο προσκεκλημένος από το Βρετανικό Συμβούλιο. Είναι η εποχή των πολιτικών του οραμάτων (Σοσιαλιστική Εργατική Ένωση ή Σ.Ε.Ε.) και η εποχή που στρέφεται στη συγγραφή μυθιστορημάτων. Από το Λονδίνο πάει στη Γαλλία όπου και εγκαθίσταται οριστικά στην Αντίπολη.
Το 1950 ο Καζαντζάκης επισκέπτεται το Τολέδο και φωτογραφίζεται μπροστά στο έργο του μεγάλου του πρόγονου. Στον Γκρέκο αφιερώνει την Αναφορά του και τον αποκαλεί παππού υπενθυμίζοντάς του ότι τίμησε το όνομα του Κρητικού. Αφού γίνει συζήτηση με αφορμή τη φωτογραφία σε προχωρημένο επίπεδο μπορεί να διαβαστεί απόσπασμα από το Ταξιδεύοντας. Ισπανία ή από την Αναφορά στον Γκρέκο, π.χ.
«Νίκησα; νικήθηκα; Τούτο μονάχα ξέρω: είμαι γεμάτος πληγές και στέκουμαι όρθιος. Γεμάτος πληγές στο στήθος. έκαμα ό,τι μπόρεσα, παππού, περισσότερο, καθώς μου παράγγειλες, απ΄ ό,τι μπόρεσα, να μη σε ντροπιάσω. κι έρχουμαι τώρα πια που τέλεψε η μάχη να ξαπλώσω δίπλα σου, να γίνω χώμα δίπλα σου, να περιμένουμε μαζί κι οι δυο τη Δευτέρα Παρουσία. Φιλώ το χέρι σου, φιλώ τον ώμο το δεξό σου, φιλώ τον ώμο το ζερβό σου, Παππού, καλώς σε βρήκα! (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 618).

Η φωτογραφία του Καζαντζάκη στην Πίζα το 1951 δίνει αφορμή για συζήτηση σχετικά με την ταξιδιωτική λογοτεχνία του Καζαντζάκη, το ταξίδι στην Ιταλία, το θαυμασμό του για τον Άγιο Φραγκίσκο της Ασίζης και την κριτική του για την εκμετάλλευση του Αγίου από την τότε φασιστική Ιταλία.
Με βάση τη φωτογραφία από την απονομή του βραβείου Ειρήνης στον Καζαντζάκη στη Βιέννη τον Ιούνιο του 1956 μπορεί να γίνει συζήτηση για τη θέση του Καζαντζάκη σχετικά με τον πόλεμο, καθώς καταδίκαζε με κάθε τρόπο τον πόλεμο. Άλλωστε είχε άμεση εμπειρία από τα δεινά του πολέμου ως απεσταλμένος της Ελληνικής Κυβέρνησης για τη μεταφορά των Ελλήνων προσφύγων από τις χώρες του Καυκάσου το 1919-20, όπως αφηγείται στην Αναφορά στον Γκρέκο, π.χ. «(Ο Ηρακλής) και πίσω του τσούρμο μεγάλο οι Έλληνες του Καρς, με τα βόδια τους, τ΄αλόγατα, τα σύνεργα και στη μέση ο παπάς με το ασημένιο Βαγγέλιο της εκκλησιάς κι οι γέροι με τ΄ άγια κονίσματα στην αγκάλη. Ξεριζώθηκαν και πήγαιναν πια στη λεύτερην Ελλάδα να ρίξουν καινούριες ρίζες […] Τι αβάσταχτο πόνο κουβαλούσε το βαπόρι ετούτο και τον πήγαινε στην Ελλάδα! Μα ας είναι καλά ο καιρός, αυτός μας λυπάται. Ένα σφουγγάρι είναι ο καιρός και σβήνει. Και γρήγορα το νέο ανοιξιάτικο χορτάρι θα σκεπάσει τις ταφόπετρες, κι η ζωή θα ξαναπάρει, αγκομαχώντας, τον ανήφορο.» (Αναφορά στον Γκρέκο, σελ. 513, 521).
Επειδή στα μυθιστορήματά του υπάρχουν πολλά κρητικά ιδιώματα και άλλες άγνωστες λέξεις, καλό είναι να δοθούν αυτές στους μαθητές και να εμπεδωθούν ενταγμένες σε μικροκείμενα ή σε οικογένειες λέξεων. Από το Ταξιδεύοντας. Ιαπωνία-Κίνα μπορούν να σχολιαστούν φράσεις όπως κινέζικος πολιτισμός (Κίνα, Κινέζοι, κινέζικος πολιτισμός, κινέζικο φαγητό), κίτρινη φυλή, φιλοσοφία του Κομφούκιου, του Βούδα, γκέισα, ιαπωνικό θαύμα κ.ά.
Με βάση τη φωτογραφία από τις Κάννες (καλοκαίρι του 1957) με τη Μελίνα Μερκούρη, τον Jules Dassin και άλλους κατά την πρεμιέρα του έργου με τίτλο «Celui qui doit mourir» βασισμένο στο έργο του Ο Χριστός Ξανασταυρώνεται γίνεται εκτενής συζήτηση ή μπορεί να παρουσιαστεί η αντίστοιχη ταινία και να γίνει συζήτηση. Ο/η καθηγητής/τρια επικεντρώνει την προσοχή των μαθητών στο στοχασμό του δημιουργού και συμπληρώνει ότι τόσο αυτό το έργο όσο και Ο Τελευταίος Πειρασμός έγιναν αφορμή για να καταχωρηθεί το έργο και ο συγγραφέας στον κώδικα των απαγορευμένων βιβλίων του Βατικανού και να υπάρχει αρνητική υποδοχή της σορού του από την επίσημη εκκλησία στην Αθήνα, καθώς δεν επετράπει να εκτεθεί για προσκύνημα στη Μητρόπολη των Αθηνών. Αλλά σύσσωμη η Κρήτη τον τίμησε στον ναό του Αγίου Μηνά.
Θεωρούμε ότι η φωτογραφία με το Γιώργη Ζορμπά, το γνωστό ως Αλέξη στο έργο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά, μπορεί να σχολιαστεί και να στρέψει το ενδιαφέρον της συζήτησης από το έργο στην κινηματογραφική ταινία, στο συρτάκι και στον κρητικό πολιτισμό. Επίσης, μπορεί να γίνει λόγος για τη συνύπαρξη του μορφωμένου και του απλού ανθρώπου της πράξης, του Ζορμπά, τον οποίο θαύμαζε ο Καζαντζάκης με ανάγνωση σχετικών αποσπασμάτων.
Τόσο το φωτογραφικό υλικό όσο και αποσπάσματα από το έργο του Ν. Καζαντζάκη μπορεί να αξιοποιηθεί στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης οπότε γίνεται εκμάθηση γλώσσας και πολιτισμού.
Ακολουθεί η ανακεφαλαίωση και οι δραστηριότητες με σύνθεση της βιογραφίας στα κύρια σημεία της ή και με προέκταση της συζήτησης- αν το επίπεδο της τάξης το επιτρέπει- σε θέματα ιδεών και στοχασμού του δημιουργού ώστε να αποκομίσουν οι μαθητές συνολικότερη εικόνα για το Νίκο Καζαντζάκη.
Στο πλαίσιο των δραστηριοτήτων μπορούν να γίνουν αυτοσχέδια παιχνίδια ρόλων- κάποιοι υποδύονται τον Καζαντζάκη και τον Ζορμπά- ή να οργανωθούν μουσικές ή χορευτικές βραδιές (τραγούδι ελληνικό μελοποιημένο που δίνεται φωτοτυπημένο με το λεξιλόγιό του ή δίνονται μαθήματα κρητικού χορού από κάποιον ειδικό κ.ά.) ως επιστέγασμα της βιογραφίας του Ν. Καζαντζάκη.
Αναμενόμενα αποτελέσματα. Μέσα από ποικίλες δραστηριότητες επιδιώκεται να γίνει η αλληλογνωριμία των μαθητών -ιδιαίτερα αν είναι και από μη ευρωπαϊκές χώρες-, η βιωματική μάθηση ως απόλαυση, η κατανόηση του λαού και του σύγχρονου πολιτισμού του μέσα από την εκμάθηση της γλώσσας του. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι διδάσκοντας γλώσσα μέσα από τη λογοτεχνία, ποίηση και πεζογραφία, που είναι καλλιεργημένη και απαιτητική γλώσσα, πορευόμαστε με ασκήσεις και δραστηριότητες διαβαθμισμένης δυσκολίας, αξιοποιείται η μελοποιημένη ποίηση, το οπτικοακουστικό υλικό και η τεχνολογία, σε όλα τα επίπεδα είτε ως συνοπτική βιογραφία ενός δημιουργού, είτε ως ποίηση, είτε ως γλώσσα και πολιτισμός μέσα από λογοτεχνικά και κριτικά αποσπάσματα για όποιο δημιουργό επιλέξει ο διδάσκων στο πλαίσιο της διδασκαλίας της ελληνικής ως δεύτερης ή ξένης γλώσσας.
Σε ένα δεύτερο και προχωρημένο επίπεδο μπορούν να δοθούν αποσπάσματα από την Αναφορά στον Γκρέκο ή από το έργο Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά και να διδαχθεί όχι μόνον το έργο με τον πολιτισμό και τις αξίες του, που είναι πολλές, αλλά και η γλώσσα ως λεξιλόγιο, ως διακειμενικός λαϊκός λόγος, ως περιγραφή, ως αφήγηση, ως ηθογραφία, ως στοχασμός.
Αξίζει να προστεθεί ότι το έργο του Καζαντζάκη προσφέρεται για πολλαπλές αναγνώσεις, καθώς σε κάθε ηλικία μπορεί να μιλήσει στον αναγνώστη με τον δικό του ξεχωριστό τρόπο. Θεωρώ ότι οι μαθητές και οι μαθήτριες, οι φοιτητές, οι εκπαιδευτικοί και κάθε φιλαναγνώστης της λογοτεχνίας αξίζει να επιχειρήσει μια νέα ανάγνωση του έργου του ως ελάχιστο φόρο τιμής στη μνήμη του.
Ανακεφαλαιώνοντας σχετικά με τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας ως ξένης θεωρώ ότι αναδείχθηκε μια άλλη οπτική αξιοποίησης της ελληνικής γλώσσας ως ξένης τόσο στον ευρωπαϊκό χώρο και σε χώρες όπου υπάρχει ελληνικό στοιχείο, όσο και σε άλλες χώρες και λαούς (Ιάπωνες, Κινέζους, κ.ά.) στους οποίους μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο επικοινωνίας με μια χώρα της Ε.Ε. και με μια γλώσσα-πρόκληση, ιστορικά και πολιτισμικά. Η ελληνική ως ξένη γλώσσα έχει μέλλον αρκεί να σχεδιαστεί προσεκτικά με Α.Π. και κατάλληλα βιβλία[4], οπότε θα καταρριφθεί και ο μύθος της δύσκολης γλώσσας, αν κατανοηθεί η λογική της δομής της, η ομορφιά του ήχου και της απεικόνισής της και αν γίνει εκμετάλλευση των γλωσσικών δανείων της από και προς την αγγλική, τη γαλλική και άλλες γλώσσες.
Παρατηρούμε, επίσης, ότι η διδακτική αξιοποίηση του έργου του Καζαντζάκη ή άλλων δημιουργών με συνδυασμό ποικίλων διδακτικών τεχνικών μπορεί να συμβάλει τόσο στην καλύτερη εκμάθηση της ελληνικής ως ξένης, στην πληρέστερη κατανόησή της και στον εμπλουτισμό του λεξιλογίου όσο και στη γνωριμία με νεοέλληνες λογοτέχνες και με τον νεοελληνικό πολιτισμό. Οι μαθητές μαθαίνουν παράγοντας προφορικό και γραπτό λόγο με αφορμή εικόνες και κείμενα και με την εμπλοκή τους στη δημιουργική γραφή. Συγχρόνως ο χρήστης της γλώσσας γίνεται επαρκής γλωσσικά και επικοινωνιακά και κατανοεί μαζί με τη γλώσσα τη νοοτροπία και την κουλτούρα του λαού του οποίου μαθαίνει τη γλώσσα.
Τελειώνοντας, θα ήθελα να επισημάνω ότι η γλωσσομάθεια είναι αγαθό, φέρνει τους ανθρώπους κοντά και συμβάλλει στην παγκόσμια ειρήνη. Επίσης, η γνωριμία ενός συγγραφέα μπορεί να γίνει μέσα από τη συνοπτική βιογραφία του, μέσα από τη μελέτη ενός έργου του ή και μέσα από τη μετάφραση, που αποτελεί έναν δίαυλο επικοινωνίας, αλλά η επικοινωνία γίνεται μαγευτική, αν ο αναγνώστης συνομιλήσει με το κείμενο στη γλώσσα της γραφής του ανακαλύπτοντας μόνος του τις φωνές του κειμένου, τον κόσμο του και την αγωνία του δημιουργού του.


Βιβλιογραφία
1.Αργυροπούλου Χριστίνα, «H αξιοποίηση του διαφημιστικού λόγου και των επιγραφών ως πρακτική γραμματισμού στη διδασκαλία της ελληνικής ως ξένης», 3ο Διεθνές Συνέδριο Διδασκαλίας της Ν. Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας 22-23/10/04, Πρακτικά υπό έκδοση, Παν/μιο Αθηνών, Τμήμα Γλωσσολογίας, Διδασκαλείο της Ελληνικής Γλώσσας.
2.Αργυροπούλου Χριστίνα, «Η Διδασκαλία ποιήματος στα πλαίσια της Ελληνικής ως δεύτερης/ Ξένης Γλώσσας», Α΄ Διεθνές Συνέδριο με θέμα: Η Διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας, Πανεπιστήμιο Αθηνών, Φιλοσοφική Σχολή, Αθήνα, 2000, Πρακτικά, εκδ. Γκέλμπεσης Γ. για το Παν/μιο Αθηνών 2003, σελ.157-169 και «Η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως β΄ γλώσσας στα δημόσια σχολεία της χώρας. Η διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως ξένης γλώσσας. Από τη θεωρία στην πράξη», 2ο Διεθνές Συνέδριο Διδασκαλίας της Νέας Ελληνικής ως Ξένης Γλώσσας 27-8/9/02 Παν/μιο Αθηνών.
3.Αργυροπούλου Χριστίνα, «Καζαντζάκης και Οικουμενικότητα. Από τη γραφή στο στοχασμό του Ν. Καζαντζάκη», Θαλλώ, τεύχος 15, Χανιά Κρήτης, 2004.
4.Βρεττάκος Ν., Ν. Καζαντζάκης, Η αγωνία του και το έργο του, εκδ. οίκος Σύψας και Σια, Αθήνα, χ.χ.
5.Διαβάζω (αφιέρωμα), Νίκος Καζαντζάκης, τεύχος 190, 1988 και τεύχος 377, 1997.
6.Ελί-τροχος, Αφιέρωμα στο Νίκο Καζαντζάκη, Καλοκαίρι 1998, τεύχος 15, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 2000.
7.Καζαντζάκης Νίκος, Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος. Ο Μοριάς, 1969.
8.Καραλής Βρασίδας, Ο Νίκος Καζαντζάκης και το Παλίμψηστο της Ιστορίας, εκδ. Κανάκη, Αθήνα, 1994.
9.Καψωμένος Ερατοσθένης, «Η αφηγηματική τέχνη του Καζαντζάκη», Ελί-τροχος, τεύχος 15, 1998, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 2000.
10.Νταγκουνάκη-Coavoux Β., «Πρεβελάκης και Καζαντζάκης: Το χρονικό μιας φιλίας», Διαβάζω, τεύχος 472, Μάρτιος 2007.
11.Ομπρέλα (αφιέρωμα), Για τον Καζαντζάκη, τεύχος 45, 1999.
12.Πρακτικά Επιστημονικού Διήμερου, Νίκος Καζαντζάκης, σαράντα χρόνια από τον θάνατό του, Χανιά 1997, εκδ. Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων, Χανιά 1998.
13.Πρεβελάκης Π., «Ο Καζαντζάκης, Βίος και Έργα», Τετράδια «Ευθύνης», τεύχος 3, Αθήνα 1993.
14.Τετράδια «Ευθύνης», Θεώρηση του Νίκου Καζαντζάκη, τεύχος 3, Αθήνα, 1993.
15.Δαμανάκης Μ., «Η ελληνική ως μητρική, δεύτερη και ξένη γλώσσα», Παιδεία Ομογενών, Θεωρητικές και Εμπειρικές Προσεγγίσεις, Ε.ΔΙΑ.Μ.ΜΕ., Ρέθυμνο, 2001.
16.Κατσιμαλή Γ., «Αναλυτικά Προγράμματα και Διδακτικά Εγχειρίδια για την Ελληνική ως Ξένη Γλώσσα», Γλώσσα, τ. 54, Νέα Παιδεία, Αθήνα 2002.
17.Κοιλιάρη Α., Αγοραστός Γ., Ζάγκα Ε., «Αναζητώντας μία αποτελεσματική πρόταση για τη διδασκαλία της Νέας Ελληνικής ως δεύτερης γλώσσας σε παλιννοστούντες και αλλοδαπούς μαθητές», Παιδαγωγική Επιθεώρηση, τ. 32/ 2001.
18.Μάρκου, Γ., Εισαγωγή στη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση, Αθήνα 1997, εκδ. Αφοι Παππά.
19.Fennes Helmut and Hapgood Karen, «The European Environment, Another Approach, Intercultural Learning Concepts», Intercultural Learning in the Classroom, Crossing Borders, Cassell Council of Europe Series, London and Washington.
[1]Παρουσιάζεται μέρος της εισήγησης με μικρές αλλαγές από το Συνέδριο για τη διδασκαλία της Ελληνικής Γλώσσας ως ξένης σε χώρες της Δυτικής Ευρώπης, Βρυξέλλες, 5-7/10/07, Πρακτικά, επιμέλεια Θ. Διαλεκτόπουλος, εδ. ΠΕΛΤΗ, Ειδική Γραμματεία Π.Ο.Δ.Ε./ΥΠ.Ε.Π.Θ., Αθήνα 2008, σελ.292-304.
[2].Γ. Μάρκου, Θέματα Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης, ΚΕΔΑ, Αθήνα 2000.
[3]. Λέγοντας ελληνική εννοούμε πάντα τη νεοελληνική γλώσσα και όχι την αρχαιοελληνική.
[4]Κατσιμαλή Γ., «Αναλυτικά Προγράμματα και Διδακτικά Εγχειρίδια για την Ελληνική ως Ξένη Γλώσσα», Γλώσσα, τ. 54, Νέα Παιδεία, Αθήνα 2002, σελ.63-72.

Έχουμε την χαρά να σας ανακοινώσουμε την έναρξη των εκπαιδευτικών προγραμμάτων του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη για τη σχολική περίοδο 2009–2010. Τα εκπαιδευτικά προγράμματα, που δημιουργήθηκαν από τη διεπιστημονική ομάδα της gpseminars (www.gpseminars.gr), βασίζονται στις συλλογές του πρόσφατα ανακαινισμένου Μουσείου και απευθύνονται σε μαθητές νηπιαγωγείου, δημοτικού και γυμνασίου. Πέρα από την προφανή σύνδεσή τους με τα μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, τα προγράμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως διαθεματικές δραστηριότητες συνδέοντας μαθήματα, όπως περιβαλλοντική αγωγή, μαθηματικά, γεωγραφία, αγγλικά κ.ά. Παράλληλα, προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν αναπτύσσοντας όχι μόνο την κριτική τους σκέψη, αλλά και τον συναισθηματικό τους κόσμο. Παρακάτω θα βρείτε μια συνοπτική περιγραφή των προγραμμάτων.

Ο Καζαντζάκης και οι δικοί του άνθρωποι (Νηπιαγωγείο, Α΄ και Β’ Δημοτικού)
Το πρόγραμμα στοχεύει σε μια πρώτη γνωριμία των παιδιών με τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Τα παιδιά χρησιμοποιώντας τις γνώσεις και τα βιώματά τους έχουν την ευκαιρία να κατανοήσουν τον άνθρωπο Νίκο Καζαντζάκη και να συνδέσουν στοιχεία της ζωής και της προσωπικότητάς του με τις δικές τους εμπειρίες. Παράλληλα, μέσα από την υλοποίηση του προγράμματος, ενισχύονται η συνεργασία και η επικοινωνία των παιδιών στο πλαίσιο της ομάδας.

Γυρίζοντας τη γη και τις θάλασσες (Γ’, Δ’ και Ε’ Δημοτικού)
Βασικός στόχος του προγράμματος είναι τα παιδιά να αντιληφθούν το ρόλο των ταξιδιών τόσο του ίδιου του Καζαντζάκη, όσο και των λογοτεχνικών κειμένων του. Μέσα από μια σειρά παιχνιδιών και ανακαλύψεων τα παιδιά αναπτύσσουν τη φαντασία και τη γλωσσική τους ικανότητα. Επιπλέον, παρακολουθώντας τη διάδοση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη εξοικειώνονται με την γλωσσική και πολιτιστική πολυμορφία.

Αναφορά στον άνθρωπο (ΣΤ’ Δημοτικού, Α’ και Β’ Γυμνασίου)
Το πρόγραμμα έχει σαν στόχο την επαφή των παιδιών με το συγγραφικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Εστιάζοντας σε τρία μυθιστορήματα τα παιδιά εξοικειώνονται με τους στοχασμούς και το λόγο του συγγραφέα, αναπτύσσοντας παράλληλα τον δικό τους κριτικό λόγο. Οι δραστηριότητες του προγράμματος προωθούν το διάλογο και τη συνεργασία μεταξύ των παιδιών, ενώ τους προσφέρουν κίνητρα για να ανακαλύψουν περεταίρω το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.

Για περισσότερες πληροφορίες καλέστε στο 2810 741689.

Το Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη υποδέχεται τη σχολική χρονιά 2010-2011 με τη σειρά των ήδη επιτυχημένων εκπαιδευτικών του προγραμμάτων. Τα προγράμματα, που δημιουργήθηκαν από τη διεπιστημονική ομάδα της gpseminars (www.gpseminars.gr), βασίζονται στις συλλογές του πρόσφατα ανακαινισμένου Μουσείου και απευθύνονται σε μαθητές νηπιαγωγείου, δημοτικού και γυμνασίου. Πέρα από την προφανή σύνδεσή τους με το μάθημα της νεοελληνικής γλώσσας και λογοτεχνίας, τα προγράμματα μπορούν να χρησιμοποιηθούν και ως διαθεματικές δραστηριότητες συνδέοντας μαθήματα όπως η γεωγραφία κ.ά. Παράλληλα, προσφέρουν στα παιδιά την ευκαιρία να εξερευνήσουν και να ανακαλύψουν, με τρόπο βιωματικό, αναπτύσσοντας όχι μόνο την κριτική τους σκέψη, αλλά και τον συναισθηματικό τους κόσμο.
Απώτερος στόχος των προγραμμάτων είναι να δημιουργήσουν τα παιδιά μια γενική εικόνα για τον συγγραφέα και άνθρωπο Νίκο Καζαντζάκη, το φιλικό και οικογενειακό του περιβάλλον, τη δράση, το έργο και την προσωπικότητά του. Επίσης, να δημιουργήσουν θετική προδιάθεση για τη λογοτεχνία, τη γλώσσα, το βιβλίο, ώστε να εκκολαφθούν οι μελλοντικοί φιλαναγνώστες.

ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ1) Ο Καζαντζάκης και οι δικοί του άνθρωποι (Νηπιαγωγείο, Α΄ και Β’ Δημοτικού)
Το πρόγραμμα στοχεύει σε μια πρώτη γνωριμία των παιδιών με τη ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη.
2) Γυρίζοντας τη γη και τις θάλασσες (Γ’, Δ’ και Ε’ Δημοτικού)Βασικός στόχος του προγράμματος είναι τα παιδιά να αντιληφθούν το ρόλο των ταξιδιών, τόσο του ίδιου του Καζαντζάκη όσο και των λογοτεχνικών του κειμένων.
3) Αναφορά στον άνθρωπο (ΣΤ’ Δημοτικού, Α’ και Β’ Γυμνασίου)
Το πρόγραμμα έχει σαν στόχο την επαφή των παιδιών με τη σκέψη και τον λόγο του Νίκου Καζαντζάκη.

ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ ANIMATED
Οι συμμετέχοντες θα παρακολουθούν, συμπληρωματικά, εικοσάλεπτη ταινία κινουμένων σχεδίων με τίτλο «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ένας ανήσυχος ταξιδευτής», μια παραγωγή του Μουσείου ειδικά για παιδιά ηλικίας 6-13 ετών.

Πρακτικές Πληροφορίες
• Τα προγράμματα έχουν διάρκεια 90 λεπτά και θα πραγματοποιούνται για την περίοδο Οκτωβρίου-Δεκεμβρίου κάθε Δευτέρα, Τετάρτη και Παρασκευή και ώρες 9.00–10.30 και 10.45–12.15, στο ανακαινισμένο κτίριο του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη. Από τον Ιανουάριο έως τον Ιούνιο 2011 θα πραγματοποιούνται από Δευτέρα έως Παρασκευή, τις ίδιες ώρες.
• Ο ανώτατος αριθμός των μαθητών που μπορούν να συμμετέχουν έχει ορισθεί στους 25 (ένα τμήμα ανά πρόγραμμα).
• Προσαρμογές στις ώρες και τον αριθμό των παιδιών γίνονται μετά από συνεννόηση.
• Υπεύθυνη οργάνωσης και υλοποίησης των εκπαιδευτικών προγραμμάτων είναι η μουσειοπαιδαγωγός Στέλλα Μαλλιαράκη.
• Για συμμετοχή στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα μπορείτε να επικοινωνείτε καθημερινά μέσω τηλεφώνου ή ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στα παρακάτω στοιχεία:

Τηλ.: 2810 741689, Μουσείο Νίκου Καζαντζάκη, 6946839569, Μαλλιαράκη Στέλλα
Fax: 2810 742232
E-mail: info@kazantzakis-museum.gr

«Όταν κλείσω τα μάτια για να ξαναχαρώ μια χώρα, χιμούν και μου τη φέρνουν κι οι πέντε μου αίστησες, οι πέντε γιομάτοι στόματα απλοκαμοί του κορμιού μου»

Α. Γενικά στοιχεία
Η ελληνική ταξιδιωτική λογοτεχνία του 19ου αιώνα εστιάζει στο τοπίο και τους ανθρώπους. Κατά τον 20ο αιώνα σύμφωνα με την Α. Παναρέτου η ταξιδιωτική λογοτεχνία ακμάζει με τη χρήση της ζωντανής γλώσσας και πολλοί Έλληνες και ξένοι συγγραφείς ασχολούνται με αυτό το λογοτεχνικό είδος (Miller, Durrell Fermor, Lacarrière, Μ. Μητσάκης, Π. Γιαννόπουλος, Πλ. Ροδοκανάκης, Ζ. Παπαντωνίου, Τ. Παπατσώνης, Φ. Κόντογλου, Κ. Ουράνης, Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος κ.ά.). Ορόσημο, όμως, για την ελληνική ταξιδιωτική λογοτεχνία αποτελούν τα Ταξιδεύοντας του Νίκου Καζαντζάκη.
Η ταξιδιωτική λογοτεχνία του Ν. Καζαντζάκη είναι πλούσια και ποικίλη, καθώς αγκαλιάζει την Ελλάδα και πολλές χώρες σε Ανατολή και Δύση και φέρνει τον αναγνώστη σε επαφή με τόπους και με ανθρώπους με τα ήθη και τα έθιμά τους, με την ιστορία και τον εν γένει πολιτισμό τους. Πρόκειται για ένα λογοτεχνικό είδος μεγάλης μορφωτικής και λογοτεχνικής αξίας και ευρείας γλωσσικής εμβέλειας. Η ταξιδιωτική λογοτεχνία μπορεί να αποτελέσει ένα εξαιρετικό εκπαιδευτικό υλικό σε κάθε εκπαιδευτικό επίπεδο είτε στο πλαίσιο του ανθολογημένου κειμένου και στη μελέτη ολόκληρου λογοτεχνικού έργου είτε στο πλαίσιο των καινοτόμων δράσεων στο δημοτικό και το γυμνάσιο είτε στο πλαίσιο της γλώσσας σε γυμνάσιο και λύκειο. Προσφέρεται η ταξιδιωτική λογοτεχνία του Καζαντζάκη στη διδασκαλία της γλώσσας για το πλούσιο λεξιλόγιό του, για τους ορισμούς του, για τη δομή των ενοτήτων του, για την τέχνη των προλόγων και επιλόγων του, για τις περιγραφές και την αφηγηματική του τέχνη, για τη μοναδική χρήση της αναπτυγμένης παρομοίωσης κ. ά. Σημαντικό στοιχείο στα Ταξιδεύοντας αποτελεί και η εικόνα του Άλλου είτε καθεαυτήν είτε σε σύγκριση με κάποιον άλλον ανθρώπινο τύπο ή εκπρόσωπο της φυλής του σε άλλο σημείο της γης με συχνές αναφορές στον Έλληνα, την Ελλάδα, τον Κρητικό και την Κρήτη, οπότε αξιοποιήσιμη διδακτικά είναι και η διαπολιτισμική διάσταση του έργου του.
Η ταξιδιωτική δημιουργία του Νίκου Καζαντζάκη είναι η ίδια του η ψυχή φλεγόμενη, ο ανθρωπισμός του, το πάθος του για τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Ο Καζαντζάκης με τα Ταξιδεύοντας κερδίζει τον αναγνώστη του, τον συνεπαίρνει, τον ταξιδεύει σε τόπους και πολιτισμούς αναδεικνύοντας το ξεχωριστό και διαφοροποιητικό τους στοιχείο, τον ψυχαγωγεί, τον πληροφορεί και τον προβληματίζει, καθώς από τα καθημερινά τον οδηγεί στο στοχασμό ως κραυγή, ως χρέος, ως ευθύνη της ράτσας, ως ανθρωπισμό και ως διεκδίκηση κάθε μορφής ελευθερίας, διότι για τον Νίκο Καζαντζάκη το ταξίδι ήταν μια ξεχωριστή αναζήτηση, ένας βαθύς ανθρώπινος πόνος. Έτσι, η ελληνική ταξιδιωτική λογοτεχνία στον Καζαντζάκη βρίσκει τη δική της ξεχωριστή έκφραση, την πολυφωνία της, την αποδοχή της ετερότητας και κυρίως την πάλη του δημιουργού να μετουσιώσει όσα βλέπει και αισθάνεται σε στοχασμό και σε τέχνη αφηγηματική όπου συμμετέχει ως δρων και πάσχον άτομο μαζί με τους ήρωες του λογοτεχνικού του κόσμου. Η πραγματικότητα και τα δημιουργήματα του νου και της φαντασίας του διαπλέκονται με την τεχνική των ονείρων, των οραμάτων, των διακειμένων και των σχολίων με επίκεντρο τον άνθρωπο και την ευτυχία του μέσα από τον τρόπο που ο ίδιος έβλεπε τους τόπους και τους ανθρώπους που συνάντησε. Σε κάθε του ταξίδι ο Καζαντζάκης αιχμαλωτίζει στη γραφή του το καίριο, το ξεχωριστό και το νέο μαζί με τη συγκίνηση από το ταξίδι. Ο ίδιος καταθέτει ότι χαίρεται να γυρίζει τη γη και να βλέπει καινούργια χώματα, θάλασσες και ανθρώπους και νιώθει ότι τα βλέπει για πρώτη και τελευταία φορά. Τα ταξίδια είναι για τον Καζαντζάκη κάτι ζωντανό, χειροπιαστό, που διαπερνάει το είναι του, π.χ. «Όταν σφαλνώ τα μάτια για να δω, ν΄ακούσω, να μυριστώ και ν΄αγγίξω μια χώρα που γνώρισα, νιώθω να ταράζεται και ν΄αναγαλλιάει το κορμί μου, σα να ΄ρχεται κοντά μου πρόσωπο αγαπημένο» . Τα Ταξιδεύοντας του Ν. Καζαντζάκη είναι φυγόκεντρα, δεν ανταποκρίνονται στην αρχετυπική Οδύσσεια, που αναζητάει τον νόστο, αλλά είναι ένα ταξίδι-βίωμα και εναγώνια προσπάθεια να κατανοηθεί ο άνθρωπος σε συγκεκριμένο τόπο και σε αλλεπάλληλους χρόνους (ιστορία) και ακόμα να νοηματοδοθεί η ζωή σε σχέση με τον τόπο και τον πολιτισμό του.
Θα παρουσιάσω τα Ταξιδεύοντας συνοπτικά εστιάζοντας σε κάποια στοιχεία που θεωρώ ότι αποτελούν εκπαιδευτικό υλικό και μορφωτικό αγαθό. Ο Καζαντζάκης ταξίδεψε στην Ελλάδα, σε πολλές χώρες της Ευρώπης (Γαλλία, Ιταλία, Γερμανία, Ελβετία, Τσεχοσλοβακία, Ισπανία, Αυστρία, Αγγλία, Ρωσία), στην Αίγυπτο, στο Σινά, στα Ιεροσόλυμα, στην Κύπρο και στην Ανατολή (Ιαπωνία-Κίνα). Αυτή η εμπειρία του έγινε ταξιδιωτική λογοτεχνία.

Χρονολογικά τα ταξίδια του είναι τα ακόλουθα:

1907 Παρίσι για σπουδές, παρακολουθεί μαθήματα του Μπερξόν, 1920, 1930, 1931,
1934,1947, Γαλλία, 1954 εγκατάσταση στην Αντίπολη/Αντίμπ,
1909, 1920, 1924, 1926 Ιταλία
1914, Άγιο Όρος,
1917, Μάνη, γνωριμία με Ζορμπά,
1917,1919, 1955, Ελβετία,
1919, 1925-6, 1927, 1928-9, 1957, Καύκασος, Σοβιετική Ένωση, Ταξιδεύοντας.
Ρουσία
1922, 1956, Αυστρία,
1922, 1923, 1929, 1954, Γερμανία
1925, Στερεά Ελλάδα, Κυκλάδες, γοητεύεται από την Αίγινα
1926 Παλαιστίνη, Κύπρος
1926, 1932, 1933, 1937, 1950 Ισπανία, Ταξιδεύοντας. Ισπανία
1927 Αίγυπτος, Σινά,
1929, 1931-32, Τσεχοσλοβακία,
1935, 1957, Ιαπωνία-Κίνα, Ταξιδεύοντας. Ιαπωνία-Κίνα 1η έκδ. 1938. Το 1957 ήταν το
μοιραίο για τη ζωή του ταξίδι,
1937 Ο Μοριάς, το 1961 εκδίδεται το έργο, Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος. Ο Μοριάς.
1939, 1946 Αγγλία, Ταξιδεύοντας. Αγγλία 1η έκδ.1941

Β. Συνοπτική παρουσίαση των έργων του Νίκου Καζαντζάκη με τίτλο Ταξιδεύοντας.

Β1. Ταξιδεύοντας. Ισπανία. Στο έργο αυτό ο Καζαντζάκης πέρα από τις εξαίσιες αναλύσεις των ζωγραφικών έργων τέχνης και την παρουσίαση των μεγάλων δημιουργών της (Θερβάντες) δίνει συνοπτικά και την ιστορία της Ισπανίας με την πανσπερμία των λαών, που επηρέασαν τον χαρακτήρα των ανθρώπων της. Προβάλλει τις αρετές του Ισπανού και τα πάθη του, τις ταυρομαχίες, τους στοχαστές της, τα δημοτικά της τραγούδια και τη συμμετοχή της στις ανακαλύψεις και την αναγέννηση. Παρουσιάσει με πολύ συναρπαστικό τρόπο τους τόπους με τον πολιτισμό τους (Σαλαμάνκα, Εσκοριάλ, Μαδρίτη, Τολέδο, Σεβίλλη, Κόρδοβα), με τους φιλοσόφους της (Ουναμούνο, Ορτέγκα), με τους ανθρώπους της τέχνης, όπου με αναφορά στο έργο του Γκρέκο δίνει τις μύχιες σκέψεις του για την Ελλάδα και την Κρήτη γεφυρώνοντας χωρίς χάσματα τους αιώνες μέσα από την Τέχνη. Ο Καζαντζάκης οδηγεί τον ταξιδιωτικό του λόγο από τα πράγματα, στην περιγραφή, στα σχόλια, στον στοχασμό και στον αποφθεγματικό του λόγο ότι Τέχνη-Ελευθερία-Λύτρωση έχουν διαλεκτική σχέση. Στη Σεβίλλη με το ξακουστό Αλκαθάρ, γίνεται αναφορά στον στοχασμό του Σπινόζα, καθώς «σοφία γι΄ αυτόν είναι να μελετάει όχι το θάνατο παρά τη ζωή» . Στη Γρανάδα αναδεικνύει τους θρύλους και τις ομορφιές της, αναφέρεται στον πνευματικό πολιτισμό της (επιστήμες) και μας ξεναγεί στην Αλάμπρα μ΄ έναν παραμυθένιο τρόπο που αναμειγνύει το όνειρο με την πραγματικότητα. Η επίσκεψη στο Αλκαθάρ και η παρουσίασή του με τον τίτλο Βίβα λα Μουέρτε, θεωρώ ότι αποτελεί μάθημα δημοκρατίας και μπορεί να διδαχθεί σε γυμνάσιο και λύκειο, όχι μόνον για τα δεινά που φέρνει ένας εμφύλιος πόλεμος σε μια χώρα, αλλά και για την τέχνη του λόγου. Ιδιαίτερα, στο κεφάλαιο, Οι Ελεύθεροι Πολιορκημένοι του Αλκαθάρ, δίνει παγκόσμια διάσταση στην εμφυλιακή μορφή σύγκρουσης και προφητεύει όσα ακολούθησαν σε πολλές άλλες χώρες, π.χ. «το πρόσωπο της Ισπανίας σκοτείνιασε […] Ο ισπανικός πόλεμος στη βαθύτερη ουσία του δεν είναι εμφύλιος. είναι διεθνής» . Είναι ολοφάνερο ότι ο στοχασμός, οι αξίες, ο αποφθεγματικός λόγος και η αφηγηματική τέχνη του Καζαντζάκη είναι ισχυρά στοιχεία για τη διδασκαλία της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας στην εκπαίδευση.

Β2. Ταξιδεύοντας. Αγγλία. To έργο, Ταξιδεύοντας. Αγγλία, μπορεί να αξιοποιηθεί ως εκπαιδευτικό υλικό για το χάρισμα των προλόγων και επιλόγων, για τους εκφραστικούς του τρόπους και τα χαρακτηριστικά επίθετα, για τον τρόπο του «μανθάνειν» θέτοντας ερωτήματα με πορεία επαγωγική από τα πράγματα στον στοχασμό ή παραγωγικά από μια θέση στην αποδεικτική της στοιχειοθέτηση και την τελική σύνθεση, για τη σημειωτική λειτουργία των διπολικών ζευγών, του φαίνεσθαι και του είναι, της ζωής και του θανάτου. Ένας θησαυρός αξιών, ιστορικών πληροφοριών και γλωσσικού πλούτου μπορεί να αναδειχθεί και τα διδαχθεί από το Ταξιδεύοντας Αγγλία, σε μαθητές και φοιτητές. Συγχρόνως, μπορούν να απολαύσουν και να μελετήσουν τη συνομιλία της ταξιδιωτικής λογοτεχνίας με την ιστορία ενός λαού και να αναδείξουν στοιχεία εντοπιότητας (τόπος, τοπία, πολιτισμός, ζωγράφοι, θεατρικοί συγγραφείς κ.ά.) και στοιχεία πανανθρώπινα. Πρόκειται για ένα ταξίδι που «ξεφεύγει από τη γαλήνια περιοχή της λεύτερης, ανεύθυνης ωραιότητας κι αναταράζει αιματερές σύγχρονες έγνοιες» , όπως τονίζει ο συγγραφέας.
Στον Πρόλογο ο συγγραφέας μιλάει για την κρίσιμη στιγμή για την ανθρωπότητα (1939), για τη νέα βαρβαρότητα, για την ηθική χρεοκοπία της Επιστήμης, για τη σπατάλη της ζωής, για την πείνα και τον φόβο, για το χρέος του πνευματικού ανθρώπου «να βάλει τάξη στο χάος […] να μπορέσει ν΄ αρθρώσει ένα απλό σωστό Λόγο. Μιαν καλήν Αγγελία.[…]» . Έτσι, δίνει το στίγμα και τον σκοπό αυτού του έργου του ο Καζαντζάκης, στοιχεία που μπορούν να αναδειχθούν μέσα από τα κείμενα και να μπολιάσουν τον μαθητή αναγνώστη με αξίες πανανθρώπινες, να τον διδάξουν ανθρώπινη στάση και πράξη σε δύσκολές στιγμές. Σε κάθε κεφάλαιο παρουσιάζει με μια συναρπαστική περιγραφή τον τόπο και τους ανθρώπους του, συχνά συγκρίνοντάς τα με τον τόπο του ήλιου, την Ελλάδα, που την κουβαλάει μέσα του σε κάθε ταξίδι ο Καζαντζάκης. Το β΄ πρόσωπο με τον υποδηλούμενο διδακτισμό και η μέθοδος γραφής είναι μαθητεία για τον μαθητή-αναγνώστη που παρακολουθεί μέσα από τη λογοτεχνική αφαίρεση τη συνοπτική ιστορία της Αγγλίας (Σάξονες, Κέλτες, Βίκιγκ, Νορμανδοί, Ρωμαίοι), την εξήγηση για το χαρακτήρα των Άγγλων για να καταλήξει στο απόφθεγμα ότι ο Καιρός ως «ο μέγας κηπουρός, φυτεύει ένα καινούριο σπόρο και ξαναμπαίνει σε κίνηση ο τροχός της Μοίρας» .
Το κεφάλαιο «Δίπλωμα Ανθρώπου. Ήτον» είναι ολόκληρο διδάξιμο για το περιεχόμενό του με τις αξίες και τον πολιτισμό που εμπεριέχει, για την οργάνωση της εκπαίδευσης, για τον ρόλο του ατόμου και τη σχέση του με το σύνολο, για τις ηθικές αξίες, για το ανώτατο χρέος, το έντιμο παιχνίδι της ζωής, κυριολεκτικά και μεταφορικά, για τον χαρακτήρα του Εγγλέζου, αλλά και για τη διδασκαλία της περιγραφής, του διαλόγου, του λεξιλογίου και της μεταφοράς. Στο κεφάλαιο αυτό εντοπίζονται αρκετά στοιχεία από την Ασκητική του Καζαντζάκη και την κοσμοθεωρία του, που έχουν αποτυπωθεί ως επίγραμμα στον τάφο του. Το κεφάλαιο για την Ελευτερία μπορεί να αποτελέσει διδακτική ενότητα με την οποία ο μαθητής-αναγνώστης θα μυηθεί στη γραφή και την ιδέα της ελευθερίας μέσα από παραδείγματα, από λέξεις-αναβαθμούς, από τη Μεγάλη Χάρτα, από τις μεγάλες ψυχές της εγγλέζικης ράτσας. Σημαντικό είναι και το Επίμετρο, όπου εντάσσεται ένα μεταγενέστερο κείμενο του Καζαντζάκη για την Κύπρο (1954), όπου κατακρίνει την αγγλική κυριαρχία, ακόμα και με την επιλογή της γλώσσας (απλοποιημένη ορθογραφία), π.χ. «Δεν ξέραμε τότε, τόρα ξέρουμε. Το γαλάζιο πουλί της ελευτερ[ίας] δεν κυκλοφορεί έξω από τα σύνορα της Αγγλίας. Εξω από τα σύνορα της Αγγλίας κυκλοφορεί ένα άλο εγγλέζικο πουλί μάβρο, με κόκινο ραμφί και κόκινα νύχια αιματομένα»

Β3.Ταξιδεύοντας. Ιαπωνία (1935). Με το έργο αυτό ο Καζαντζάκης ενημερώνει αλλά και παρασύρει τον αναγνώστη του με τις περιγραφές, τις αφηγήσεις, τους διαλόγους και τα διακείμενά ως εγκιβωτισμένες μνήμες από βιώματα, μύθους, συζητήσεις, από τη λαϊκή σοφία, από ατομικές και συλλογικές μικροϊστορίες, από τραγούδια και ποιήματα, σε μια περιήγηση μοναδική όπου χάνονται τα όρια του χρόνου. Το Ταξιδεύοντας Ιαπωνία-Κίνα είναι μια νέα ερωτική περιπέτεια για τον δημιουργό, μια μαθητεία για τον αναγνώστη και ιδιαίτερα για τον μαθητή και φοιτητή που γνωρίζει λίγα γι΄ αυτούς τους μακρινούς πολιτισμούς με τους ανθρώπους και τις νοοτροπίες τους. Αρχικά, και με τη θέση ότι «Η Ιαπωνία ήταν η γκέισα των εθνών» μας δίνει ο Καζαντζάκης τα απαραίτητα ιστορικά στοιχεία για την ανακάλυψή της, την παλιά και σύγχρονη ιστορία της, τα χαρακτηριστικά του λαού της, που θέτει πάνω απ΄ όλα την τιμή, τις γλυκές μικρόσωμες γυναίκες της και την ομορφιά του τοπίου της. Έτσι, με την τέχνη της αφήγησης ανασηκώνει σιγά σιγά το κιμονό από το σώμα της Ιαπωνίας για να μας τη γνωρίσει ολόπλευρα.
Αρχίζει την αφήγησή του από τον πηγεμό με το καράβι- τριάντα δύο ημέρες ταξίδι-, με εγκιβωτισμένες τις μικροαφηγήσεις των συνταξιδιωτών του, με παρουσίαση των ανατολίτικων λιμανιών (Κολόμπο, Σιγκαπούρη, Χιγκ-Κογκ, Σαγκάη) και με την ολόπλευρη παρουσίαση της Ιαπωνίας με τα άπειρα νησάκια, τις εκκλησίες, τις σημαντικές πόλεις, τον Βούδα, τους σαμουράι, τον ξεχωριστό Μικάδο, τον μεγάλο αυτοκράτορα Μεϊζί, τις φυτείες ριζιού, τη σκληρή δουλειά στα εργοστάσια κ.ά. Αναφέρεται στο ρωσογιαπωνέζικο πόλεμο το 1905 και στη σχέση της Ιαπωνίας Κίνας, παλιά και στην εποχή του ταξιδιού. Προβάλλονται ιδιαίτερα το χρέος του γιαπωνέζου, η στρατιωτική φυσιογνωμία της Ιαπωνίας, τα μεγάλα πάρκα με τις παγόδες, οι αφηγήσεις για τη γέννηση της ιαπωνικής τραγωδίας και τη γιορτή των λουλουδιών, η τελετή του φαγητού, η γυναικεία θεότητα Καννόν με τα πολλά χέρια κ.ά. Ενδιαφέρον έχει και το κεφάλαιο για τις πολυφτιασιδωμένες γκέισες, με το πρόσωπο-μάσκα για να συμπεράνει ότι αυτό είναι το μη πρόσωπο της Ιαπωνίας με τη σημειολογία της φράσης αυτής.
Αξιοσημείωτος είναι ο τρόπος που ολοκληρώνεται το ταξίδι στην Ιαπωνία με έναν άκρως ενδιαφέροντα επίλογο, ο οποίος συγκροτεί εξαίρετο εκπαιδευτικό υλικό. Ανακυκλώνει ο δημιουργός πίκρες και χαρές από το ταξίδι, συνθέτει και καταλήγει στην ομοιότητα Αρχαίας Ελλάδας και Ιαπωνίας, όση ζει από το παρελθόν, ομοιότητες στη θρησκεία (απλότητα και χάρη), στην τραγωδία, στη σωματική άσκηση με πνευματικό σκοπό, στον πολιτισμό που πήραν οι μεν από την Αίγυπτο, οι δε από την Κίνα, Ινδίες και την Κορέα. Στον επίλογο δίνεται η αποστολή της Ιαπωνίας να ελευθερώσει την Ασία ως νέος Ανατολισμός, στοιχείο για συζήτηση, που απαιτεί κριτική στάση από τον αναγνώστη. Ακολουθεί η τελευταία συναισθηματική ματιά του Καζαντζάκη, καθώς αποχαιρετάει την Ιαπωνία και το ιερό βουνό Φουζί, που το περιγράφει εξαίσιο, τέτοιο όπως είχε δει άλλοτε τον Υμηττό από την κάμαρα του Ίωνα Δραγούμη, για να δώσει τη θέση-κρίση ως αποφθεγματικό λόγο ότι «Το Φουζί είναι στην ψυχική γλώσσα του Γιαπωνέζου το ιερό ιδεόγραμμα που θα πει: Χρέος. […] Μια χώρα που έχει ένα τέτοιο βουνό ανώτατο ρυθμιστή της ζωής της είναι σίγουρα μια μεγάλη χώρα που ενώνει τη δύναμη και τη χάρη- σιωπηλή, αποφασισμένη, επικίντυνη» .

Β4. Ταξιδεύοντας. Κίνα (1935). «“Η Κίνα…η Κίνα” συλλογιούμουν κι η καρδιά μου χτυπούσε […]. Οι αρχαίοι Έλληνες […] έλεγαν ότι η ψυχή είναι συγγυμνασία πασών των αισθήσεων. Είμαι μια τέτοια ψυχή. Ένα ζώο εφήμερο, με πέντε πλοκαμούς, που χαδεύει τον κόσμο» , έτσι αρχίζει η περιήγηση του Νίκου Καζαντζάκη στην Κίνα. Ακολουθεί η αφηγηματική περιγραφή με την οποία παρουσιάζει τους ποταμούς, τα βουνά της Κίνας, την πανσπερμία ανθρώπων, τον αρχέγονο θεό Ταό, τον πολιτισμό της που δίνεται με μια εκτενή μεταφορική εικόνα παρμένη από τη ζωή του μεταξοσκούληκα ως σύμβολο της Κίνας. Η περιήγηση στο Πεκίνο γίνεται μύηση στους πράσινους δράκους του, στα κοράκια και τις ανθισμένες ακακίες, στις παγόδες και τους θεόρατους κάκτους, στις πολύχρωμες επιγραφές, στους Κινέζους και στους παραμυθάδες τους. Κάθε τόπος έχει τα παραμύθια του, μα τα κινέζικα παραμύθια έχουν άλλη γοητεία, επισημαίνει. Η επίσκεψη στα έρημα παλάτια διαπλέκει το χτες με το σήμερα, όλα έγιναν μουσεία, οι βασιλιάδες έφυγαν σαν τις δροσουλίτες στην Κρήτη τονίζει ο συγγραφέας και αφηγητής που με την ανάμνηση μηδενίζει τον χρόνο και τον χώρο ανάμεσα Κίνας και Κρήτης. Μας παρουσιάζει τον στοχασμό του Κομφούκιου και του Σωκράτη, τον χορό και τη μουσική τους, την κινέζα γυναίκα και τα σουσούμια της ομορφιάς της, τις κινέζικες προλήψεις, τη σχέση του κινέζου με τον Θεό, το ζωδιακό τους έτος, τον Δράκο ως σύμβολο δύναμης, τον Βούδα και τα σατιρικά τους τραγούδια. Επίσης, αναφέρεται στη σχέση των Κινέζων με τον θάνατο, διότι φοβούνται όχι τον θάνατο, αλλά τον νεκρό και του κάνουν πλούσιο νεκρόδειπνο για να τον εξευμενίσουν και καταλήγει σε αποφθεγματικές φράσεις που αναμένουν το σχόλιο του αναγνώστη, π.χ. «Οι νεκροί είναι τα θεμέλια της Κίνας.[…] Ο Κινέζος είναι παράξενος, ακατανόητος για μας, άλλος κόσμος» . Το κεφάλαιο Μια πριγκιπέσσα κι ο κίτρινος Ψυχάρης αξίζει να αξιοποιηθεί διδακτικά τόσο στο επίπεδο της γλώσσας στο λύκειο -είδη του λόγου, δοκίμιο για τη γλώσσα-, όσο και στο πλαίσιο της λογοτεχνίας ή κάποιας συνθετικής εργασίας, γιατί κάποια θέματα δεν έχουν σύνορα εθνικά, ούτε τόπο και χρόνο, είναι παγκόσμια, όπως η χρήση της ζωντανής γλώσσας των λαών, στοιχείο κοινό ανάμεσα στην Ελλάδα που αγωνίζεται για την επιβολή της δημοτικής γλώσσας και της Κίνας, όπου η δημοτική κινέζικη γλώσσα μόλις το 1920-28 μπήκε στα σχολεία του Νανκίν. Τέλος, από τη μελέτη αυτού του έργου είναι ολοφάνερο ότι μόνον πνευματικό κέδρος, άπλωμα της ψυχής και σκέψης μπορεί να αποκομίσει ο αναγνώστης.

Β5. Ταξιδεύοντας. Ρουσία. Τη Ρωσία ο Καζαντζάκης την επισκέφτηκε πολλές φορές και δεν κρύβει τον ενθουσιασμό του για το καινούργιο που φέρνει η ρωσική επανάσταση, για τους όμορφους τόπους και τις πόλεις που επισκέφτηκε, για τα μοναδικά της μουσεία, για τον προ και μεταβυζαντινό πολιτισμό της, για την ψυχοσύνθεση του Ρώσου, για τη ράτσα του, για τους ομογενείς που συνάντησε εκεί, για τον Παναϊτ Ιστράτι, για τους ποιητές και τους ζωγράφους της Ρωσίας. Η Οδησσός τον εντυπωσιάζει για όσα νέα φέρνει, αλλά και γιατί είναι ο τόπος που συστήθηκε η Φιλική Εταιρεία. Στη Μόσχα διαπλέκει την ιστορία με τον μύθο. Μας ξεναγεί στον πολυπολιτισμό της αρχίζοντας από τους Έλληνες και τους Εβραίους έως τους Τατάρους και πολλούς άλλους λαούς. Επίσης, αναφέρεται στη ρώσικη λογοτεχνία και στους μεγάλους δημιουργούς της (Ζουκόφσκι, Πούσκιν, Λέρμοντωφ, Τολστόϊ, Ντοστογιέφκι, Μπλοκ, Ανέσκι, Μαγιακόσφι), στον ρομαντισμό, στον συμβολισμό και στον φουτουρισμό, όπως τον έζησε η Ρωσία με την Αικατερίνη τη Μεγάλη και τον Μεγάλο Πέτρο, με τον Μπαλμόν, με τον Μαγιακόφσκι και με τους πολλούς στρατευμένους δημιουργούς. Συγκλονιστικά είναι και όσα αφηγείται ο Καζαντζάκης για την προπαγάνδα σε κάθε χώρο (φυλακές, θέατρο, τύπος, σχολείο) σχολιάζοντας ότι η προπαγάνδα ακόμα και στο σχολείο ρούφηξε όλη τη δροσιά από την παιδική ψυχή. Έτσι, Το Ερυθρό Σχολείο είναι ένα κεφάλαιο που μπορεί να μελετηθεί σε σχέση με την προσφορά του Καζαντζάκη στην εκπαίδευση και τις παιδαγωγικές του αντιλήψεις έτσι όπως συνάγονται και από το έργο του (Αναφορά στο Γκρέκο, Καπετάν Μιχάλης, Ζορμπάς κ.ά.).
«Η Σταυρωμένη Ρουσία» και «Η νέα Πομπηία» με τον επεξηγηματικό και αιτιολογικό λόγο, με τη διαπλοκή πραγμάτων και στοχασμού, με τις συγκρίσεις, με την τέχνη της αφήγησης, με την πολυφωνία του ηρώων και με τη ρέουσα όλο ζωντάνια γλώσσα αξίζει να μελετηθούν κριτικά από φοιτητές και μαθητές λυκείου ως μαθητεία που προσφέρει το έργο του. Αξίζουν σχολιασμού, επίσης, χωρία όπως: «Το σιτάρι που θρέφει το κορμί, και το άλλο σιτάρι που θρέφει την ψυχή: Ο Πούσκιν, ο Γκόγκολ, ο Τολστόι, ο Δοστογιέφσκι, οι μεγάλοι άρτοι» , «Η Γης σήμερα αλάκερη μου φαίνεται μια Πομπηία λίγο πριν από την έκρηξη» , «Συνειδητά να συνεργαστούμε με την Ιστορία. Συνειδητά, θέλω να πω: με κατανόηση κι όσο ανθρώπινα μπορετό με περισσότερη ελευτερία.» .

Β6. Ταξιδεύοντας. Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος. Ο Μοριάς.
Το ταξίδι, η αφήγηση, οι περιγραφές, ο στοχασμός, η ποικιλία των ιδεών του Καζαντζάκη και, όπως επισημαίνει ο Βρ. Καραλής , η νέα χρονικότητα που έδωσε «στον ελληνικό λόγο, πλούτισε τη γλώσσα με νέα πεδία αναφορών και ταυτόχρονα έθεσε τους Έλληνες μπροστά σε ένα πλέγμα νέων ευθυνών που θα έπρεπε να αναλάβουν».
Κατά την περιήγηση στη φασιστική Ιταλία (ταξίδι το 1924,1926) συγκινείται ιδιαίτερα από τη βιογραφία και τη μορφή του Αγίου Φραγκίσκου της Ασίζης. Η αναπόληση με τη συνδρομή της μνήμης μάς μεταθέτει στην εποχή του Αγίου το 1207 και μάς παρουσιάζει τον βίο και το έργο του, που μοιάζει με παραμύθι σε σύγκριση με την πραγματικότητα της φασιστικής Ιταλίας. Ο Καζαντζάκης γίνεται συνομιλητής του Αγίου, συμμετέχει ως κειμενικό πρόσωπο στα δρώμενα, πάσχει και καταλήγει στο αποφθεγματικό σχόλιο-στοχασμό ότι «βρισκόμαστε στον αστερισμό των λύκων». Από τη φασιστική Ιταλία, επιστρέφει στην Κρήτη και μετά το ταξίδι στη Ρωσία, ο Καζαντζάκης το 1926-27 επισκέπτεται την Ανατολή: Παλαιστίνη, Κύπρος και τη Δύση: Ισπανία, Ιταλία, επιστρέφει στην Ανατολή: Αίγυπτος, Σινά και κατόπιν στα πάτρια. Το 1937 επιχειρεί και το ταξίδι στο Μοριά αναζητώντας την ελληνικότητα και αναδεικνύοντας την ταξιδιωτική λογοτεχνία σε μεγάλη λογοτεχνική τέχνη.
Στα αλλεπάλληλα ταξίδια του τον απασχολούν καίρια πνευματικά και παγκόσμια ζητήματα, όπως είναι η θνησιμότητα των πολιτισμών, η φτώχεια, η ψυχολογία των λαών, οι πολιτισμοί τους, τα μουσεία, τα μνημεία και η παλίμψηστη ιστορία τους. Από το ταξίδι στην Αίγυπτο βλέπει τις αλλαγές που έφερε ο πόλεμος και συμμερίζεται τα σύγχρονα προβλήματά της. Ο Καζαντζάκης αναμερίζει την επιφανειακή ομορφιά και αναζητάει τη φοβερή προαιώνια φωνή του φελάχου έτσι όπως αναδεικνύεται ως κραυγή του εργάτη από το διακείμενο ενός ανώνυμου προλετάριου ποιητή της Μέμφης. Στη φύση πίσω από τη «γαληνή μάσκα» ο συγγραφέας ξεχωρίζει με την αφαίρεση και τη διεισδυτική ματιά του «το οδυνηρό, όλο αγώνα πρόσωπο της Αιγύπτου». Ο τόπος και οι άνθρωποι μιλούν με τα ήθη και τα έθιμά τους . Στο Κάϊρο οι περιγραφές του, διανθισμένες με τις καθημερινές ρεαλιστικές σκηνές μεμονωμένων ανθρώπων ή ομάδων, προωθούν το στοχασμό του συγγραφέα. Ο Καζαντζάκης συνοψίζει την αιγυπτιακή εμπειρία σε δύο κριτήρια: α) το σχετικό ανθρώπινο, δηλαδή το συμφέρον των αφεντάδων, την εκμετάλλευση των φελάχων και το πούλημα των γυναικών και β) το απόλυτο απάνθρωπο κριτήριο, εκεί όπου η έρημος γεννάει και θανατώνει θεούς, ανθρώπους και ζώα. Ο αφηγητής στις Πυραμίδες συμμετέχει σε όσα αναπαριστά η τέχνη και διαπλέκει τον κόσμο της αφήγησής του με το βίωμά του και πραγματοποιεί τη δική του νέκυια, π.χ. «εγώ ήμουν που ανέβαινα, ανέβαινα, εκατοχρονίτης, με τη μικρή καρδιά μου, ανένδοτα, ενάντια στο ρέμα του ποταμού[…] κατεβαίνοντας στον Άδη τις βρίσκω. και ξαπλωμένος στον τάφο ήπια και ξανάδεσαν οι αρμοί μου κι ανεβαίνω πάλι στη γης, σαλεύοντας τα δυο μου χέρια στον αέρα-σαν κουπιά. Πάλι ενάντια στο ρέμα» . Ο Καζαντζάκης δίνει πολύ εύγλωττα τη σύγχρονη αγωνία της Αιγύπτου και προφητεύει ότι κλονίζεται το αποικιακό οικοδόμημα της Ευρώπης στην Αφρική με την εθνική συνείδηση που ξυπνάει στους λαούς μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, μια αφύπνιση που προβλέπει ότι θα προκαλέσει μεγάλες αλλαγές ακόμα και στη Ρωσία.
Σημαντικές είναι οι σελίδες και εκπαιδευτικά αξιοποιήσιμες από τη συνάντησή του με τον Καβάφη. Ο θαυμασμός του είναι απόλυτος, καθώς μιλάει για την «εξαιρετική πνεματική φυσιογνωμία της Αιγύπτου […] ένας άνθρωπος μπροστά μου, άρτιος, που τελεί τον άθλο της τέχνης του με υπερηφάνια και σιωπή, αρχηγός ερημίτης» . Μας παρουσιάζει το λιτό χώρο του σπιτιού του, το ημίφως, τη χιώτικη μαστίχα, τον ποιητή, «όλο έκφραση μεφιστοφελική κι ειρωνεία και τα ωραία μαύρα μάτια του αστράφτουν […] Η φωνή του είναι γεμάτη ακκισμούς και χρώμα. […] Ο Καβάφης είναι από τα τελευταία άνθη του πολιτισμού. […]» . Επίσης, μας μεταφέρει στο κλίμα της φιλοξενίας με μια δεκαπενταριά φίλους και στη συζήτηση για την τέχνη, για το χρέος, το «σημερινό χρέος του ανθρώπου, για το χρέος μας» , για τα κίνητρα της Ιστορίας και για πολλά άλλα ελληνικά και παγκόσμια θέματα. Ο συγγραφέας προσπάθησε λιγόλογα να διατυπώσει το credo του, δηλαδή την ενότητα ύλης και πνεύματος, οδηγώντας τη συζήτηση από τη διαφωνία στη σύνθεση. Έτσι, ολοκληρώθηκε το βραδινό συμπόσιο του αποχαιρετισμού.
Ακολουθεί η ανάβαση στο Σινά, με μνήμες και βιώματα από την ανάγνωση της Παλαιάς Διαθήκης. Το ταξίδι στο Σινά μπορεί να αξιοποιηθεί διδακτικά με τις πληροφορίες και τις αξίες που εμπεριέχει. Ο συγγραφέας ψυχογραφείται, καθώς μας μιλάει για στιχομυθίες με γυναίκες που συνάντησε στη ζωή του, για τον φόβο που του ενέπνεε ο Γεχωβάς, για τη χαρά και τον φόβο που ένιωσε από την επίσκεψη στην Πετραία Αραβία και στο λιμανάκι της Ραϋθώ, που του θύμισε τη Σίφνο. Οι μακροσκελείς παρομοιώσεις με τις εγκιβωτισμένες αφηγήσεις συγκροτούν μια από τις κύριες τεχνικές γραφής του Καζαντζάκη. Την περιγραφή του τοπίου τη διαδέχεται η αφήγηση για την ελληνικότητα του Σινά, η ανάγκη για μελέτη των χειρογράφων και οι σκέψεις του για τη διασπορά. Η φιλοξενία, το γλυκό του κουταλιού, η αίσθηση ότι γύρισε μετά από χρόνια στην πατρίδα, το σχόλιο ότι όπως στον έρωτα έτσι και στη φιλοξενία εκείνος που δίνει είναι πιο ευτυχής από εκείνον που δέχεται, διαπλέκονται με την πορεία στην έρημο στον ρυθμό της καμήλας και με το σχόλιο του συγγραφέα για τη διαφορά στη σκέψη Ανατολής-Δύσης.
Η ταξιδιωτική εμπειρία από το Σινά διαπλέκεται με την αφήγηση για τα ήθη και έθιμα των Βεδουίνων, για τις γυναίκες τους, που είναι οι ομορφότερες, για τη μοναδική φιλοξενία τους, για το δεσμό τους με τις καμήλες και για το έθιμο του γάμου, το οποίο αφηγούνται οι καλόγεροι ως στοιχείο του παρελθόντος. Ο Καζαντζάκης εξομολογούμενος καταθέτει το πιστεύω του, ότι δηλαδή σύμφωνα με τους δικούς του νόμους δε φοβάται τον θεό , γιατί νιώθει ένας Σεβάχ Θαλασσινός, που έκαμε ακριβώς το αντίθετο από εκείνο που υπαγόρευε ο Μωσαϊκός νόμος. Κατά την επιστροφή από το Σινά βρίσκει ανακούφιση στην προγονική μνήμη, στον παλίμψηστο χρόνο της Ιστορίας , δηλαδή στον Νικηφόρο Φωκά, στους Σαρακηνούς, στην Κρήτη. Αξίζει να προστεθεί ότι το ταξίδι στο Σινά δεν έδωσε απαντήσεις στα ερωτήματα του Καζαντζάκη, αντίθετα τον γέμισε με νέα ερωτήματα και ανησυχίες.
Το ταξίδι στα Ιεροσόλυμα έχει άλλη γεύση, τη γεύση της θάλασσας που ενώνει τους προσκυνητές της Ιερουσαλήμ με τα ελληνικά ακρογιάλια. Μετά τους προβληματισμούς του συγγραφέα για τους σύγχρονους προσκυνητές του τάφου του Χριστού, στοχάζεται πάνω στις κοινωνικές τάξεις με αφορμή τους φτωχούς του καταστρώματος και τους έχοντες στις αναπαυτικές καμπίνες. Με τη συνήθη τεχνική της γραφής του από το σύνολο εστιάζει στα άτομα, στα μικρά και ασήμαντα της φύσης: στον γέρο, στη γρια, στις γυναίκες από τις οποίες τον εντυπωσιάζει η γυναίκα που αποκαλεί τον Θεό παιδί της, στις κοπέλες, στα σπουργίτια κ.ά. Η παρουσία της θάλασσας σε αυτό το ταξίδι δε λειτουργεί γαληνευτικά, λυτρωτικά, αλλά γίνεται ο μοχλός για να θέσει νέα ερωτήματα. Με αυτές τις σκέψεις γίνεται η άφιξη στη «Γη της Επαγγελίας», στην Ιερουσαλήμ, την οποία μάς παρουσιάζει ως παντογνώστης αφηγητής με την ποικιλία των φυλών, με την πολυγλωσσία της πόλης, με την πάλη των ορθοδόξων Ελλήνων και Αρμένηδων, αλλά και των Λατίνων για την κυριαρχία στον Πανάγιο Τάφο. Η επίσκεψη στην Ιερουσαλήμ δεν του δίνει τη χαρά της Ανάστασης, αλλά η σκέψη του ταξιδεύει στο παρελθόν, στην εμπειρία του από την επίσκεψη στο ΄Αγιο Όρος και στους προβληματισμούς του σχετικά με την εσωτερική ελευθερία του ανθρώπου και τη νίκη της σάρκας.
Κατά το ταξίδι στην Κύπρο ο συγγραφέας προσπαθεί να γεφυρώσει το χτες με το σήμερα, εστιάζει περισσότερο στις αυθόρμητες ενέργειες των ανθρώπων, όπως στις γυναίκες που προβάλλουν στα κατώφλια να δουν τον ταξιδιώτη, στην κοπέλα με το σταμνί που αγνοεί την ονομασία, Πάφος, αλλά και στη γριά, που γεφυρώνει το χάσμα του χτες και του σήμερα διευκρινίζοντας ότι σήμερα ο τόπος ονομάζεται Κούκλια από τις μικρές γυναικείες μορφές που βρίσκονται στον αρχαιολογικό χώρο. Η περιήγηση στην Κύπρο ολοκληρώνεται με τον ερχομό της νύχτας, τον ύπνο και το όνειρο με τη σημειολογία του, καθώς είδε ότι κρατούσε στο χέρι ένα μαύρο ρόδο που έτρωγε την παλάμη του: «Κρατούσα στην απαλάμη μου ένα μαύρο, κατάμαυρο ρόδο. Και ως το κρατούσα, ένιωθα σιγά, λιμασμένα, αθόρυβα να μου τρώει το χέρι» . Έτσι, μεταφυσικά και σημειωτικά, ολοκληρώνεται το ταξίδι στην Κύπρο, αφήνοντας έναν διάχυτο φόβο για το νησί της Αφροδίτης.
Εξέχουσα θέση στα Ταξιδεύοντας του Ν. Καζαντζάκη έχει το ταξίδι στο Μοριά, καθώς εκεί πλέον συγκροτεί οριστικά τον ελληνικό του μύθο, τη διαχρονική ελληνικότητα, μέσα από το παλίμψηστο της ιστορίας του τόπου και μέσα από την ουσιαστική επαφή του με τον τόπο και τους ανθρώπους, όχι ως στοιχεία κειμενικά του αφηγηματικού κόσμου, αλλά ως δρώντα πρόσωπα. Αυτό το ταξιδεύοντας θεωρώ ότι πρέπει να μελετηθεί από κάθε μαθητή και μπορεί ακόμα και στο πλαίσιο της ιστορίας να αξιοποιηθεί. Ο Καζαντζάκης παρουσιάζει πολύ παραστατικά τη «συνομιλία» του τόπου και των ανθρώπων στον Μοριά με την ιστορία του, με τις ντοπιολαλιές του και με τη δυναμική της ελληνικότητάς του, που αφομοιώνει τους ποικιλώνυμους κατακτητές, γλωσσικά και πολιτιστικά.
Η αφήγηση τοποθετείται σε ένα παρόν (ελληνική παρούσα κατάσταση) το οποίο εμπεριέχει το παρελθόν του (ιστορία) αλλά και το μέλλον του (δυνατότητές και ελπίδες της ράτσας). Έτσι η παρατήρηση του τόπου ανακαλεί στη συνείδηση του αφηγητή το παρελθόν του τόπου, αρχαίο και βυζαντινό, τη σχέση του με τη μυθολογία• οι άνθρωποι των επαρχιών που επισκέπτεται και που παρατηρεί ή διαλέγεται μαζί τους παραπέμπουν κι αυτοί στην ιστορία, στους αρχαίους προγόνους. Επιχειρείται μια σειρά συνδέσεων του παρόντος με το παρελθόν και στήνεται ένας συστηματικός διάλογος ανάμεσα στο ελληνικό παρόν και το παρελθόν, που ενώ, σε πρώτο επίπεδο, έχει εθνικό χαρακτήρα, ορισμένες φορές μετατοπίζεται συμβολικά και φτάνει να εκφράζει αρχετυπικές ή οικουμενικές καταστάσεις και γενικές φιλοσοφικές κατηγορίες. Για παράδειγμα από την παρατήρηση της αρχαίας ελληνικής τέχνης, στα μουσεία ή σε ναούς της Πελοποννήσου, ο αφηγητής εξάγει γενικά συμπεράσματα για την αισθητική τελειότητα και τους νόμους της, ανάγοντας την κλασική τέχνη σε ύψιστο αισθητικό ιδεώδες. Από τις επαφές του με λαϊκούς ανθρώπους και από την παρατήρηση των λόγων τους εξάγει γενικά συμπεράσματα για την έννοια της ζωής, της σοφίας, της αρμονίας, της ελευθερίας.
Από την ύλη οδηγείται στο πνεύμα που αυτή κρύβει ή υποβάλλει με τρόπο συμβολικό ή και αναλογικό, όπως τα κάστρα (Μυστράς, Καρύταινα), που γίνονται σύμβολα των αρετών της ανδρείας, της περηφάνιας και της αξιοπρέπειας : «Το κάστρο μας θυμίζει το οχυρό αυτό σημείο που δε θα θέλαμε ποτέ να παραδώσουμε, το στερνό καταφύγιο της συνείδησης, της αξιοπρέπειας και της αντρείας... Μα σπάνια οι άνθρωποι της πολιτείας βλέπουν κάστρα, κι ο στοχασμός πως τα παραδίνουν όλα τα μέσα τους οχυρά στον εχθρό σπάνια έρχεται να τους καταγγείλει ως λιποτάχτες».
Το βουνό Ταϋγετος εκφράζει αρετές ανδρείας και τόλμης, το ελληνικό μεσημβρινό φως, οι γραμμές των βουνών με την ισορροπία και την αίσθηση της διαύγειας διαμορφώνουν αναλογικά αντίστοιχες αρετές στον Έλληνα, έτσι όπως αποτυπώνονται στα έργα της κλασικής τέχνης. Μέσα από το υλικό που του προσφέρει η ταξιδιωτική περιήγηση στην Πελοπόννησο, ο αφηγητής, αναζητεί την ουσία της Ελλάδας, της νεοελληνικής ταυτότητας και της σχέσης του Νεοέλληνα με το παρελθόν του, στοιχεία που παίρνουν στην αφήγηση τη μορφή διαλόγων, πραγματικών ή φανταστικών, εσωτερικού μονόλογου, παρεκβάσεων ως μικροϊστορίες και παράθεσης διακειμένων. Έτσι δημιουργείται μια πολυφωνία, όπου η φωνή του αφηγητή σμίγει με τις φωνές των άλλων φορέων λόγου, των ιστορικών μορφών και των ζωντανών λαϊκών προσώπων.
Αναζητάει την καθαρή και άξια έκφραση της ελληνικότητας στον λαό και τη θυμοσοφία του, δίνει ιδιαίτερη έμφαση στη συνάντησή του με ηλικιωμένους (κυρίως άνδρες), τους οποίους βλέπει ως θεματοφύλακες των πατροπαράδοτα ελληνικών αξιών, της φιλοξενίας, της ισορροπίας, του μέτρου, της ανδρείας, της χαράς της ζωής, του ερωτισμού αλλά και μιας ελευθερίας που λείπει από τους νέους εκπροσώπους της «ράτσας». Ασπαζόμενος τη φιλοσοφία του Μπερξόν για τη ζωτική ορμή, ο Καζαντζάκης αναγνωρίζει στους γέρους έναν πρωτόγονο βιταλισμό και την καθαρή έκφραση ζωτικών αξιών. Στα πλαίσιο αυτής της λαϊκής θυμοσοφίας εντάσσεται και ο αντικληρικαλισμός των λαϊκών ανθρώπων που βρίσκεται σε αντιστοιχία με τις σχετικές σκεπτικιστικές θέσεις του Καζαντζάκη ότι δηλαδή η εκκλησία εκφράζει τους κληρικούς και όχι τον Θεό, άποψη που συμμερίζεται τόσο ο Φώτης ο ταξιτζής , που μεταφέρει τον αφηγητή, όσο και οι γριές-φύλακες εκκλησιών, π.χ. «Δεν ήταν η πρώτη φορά που έβλεπα τις γριές που φυλάγουν αρχαίους ναούς ή εκκλησιές να γελούν, άπιστες με τους αγίους που φύλαγαν. Είχαν πια εξοικειωθεί μαζί τους, τους συναναστρέφουνταν μέρα κα νύχτα και τους είχαν πάρει τον αέρα» .
Ο Καζαντζάκης ταξιδεύοντας στο Μοριά αναζητάει την ελληνικότητα ως αρχαίο και σύγχρονο πολιτισμό, ως καταστάλαγμα αφομοιώσεων και νέων συνθέσεων, π.χ. «Το πρόσωπο της Ελλάδας είναι ένα παλίμψηστο από δώδεκα κύριες απανωτές γραφές: Σύγχρονη, του Εικοσιένα, της Τουρκοκρατίας, της Φραγκοκρατίας, του Βυζαντίου, της Ρώμης, της Ελληνιστικής εποχής, της Κλασικής, του Δωρικού μεσαίωνα, της Μυκηναϊκής, της Αιγαιικής, της Λίθινης. […] Για έναν Έλληνα, το ταξίδι στην Ελλάδα είναι γοητευτικό, εξαντλητικό μαρτύριο.» .
Tο ταξίδι στο Μοριά είναι για τον Καζαντζάκη μια αποκάλυψη, μια εξομολόγηση και συγχρόνως μια πληγή, που αναδύεται από το εικονοστάσι των απλών ανθρώπων με τους οποίους συνομιλεί. Αξίζει αυτό το ταξιδεύοντας να αξιοποιηθεί διδακτικά τόσο για το μορφωτικό του αγαθό όσο και για τις αρετές της γραφής. Συνομιλεί άμεσα με την ιστορία, η οποία παρουσιάζεται στην αφήγηση ως οραματισμός, στοιχείο που συνδέεται με τη βιωματική της πρόσληψη. Σ’ ένα φορτισμένο ιστορικά περιβάλλον, ο αφηγητής οραματίζεται ιστορικές μορφές του Ελληνισμού, τις οποίες θαυμάζει και στις οποίες αποδίδει ειδική σημασία, όπως στους Καβάσιλα, Πλήθωνα, Παλαιολόγο και Κολοκοτρώνη. Στις μορφές αυτές αναγνωρίζει όχι μόνο έναν σημαντικό ρόλο στη νεοελληνική ιστορία αλλά και ψυχολογικά και χαρακτηρολογικά στοιχεία που τα συνδέει με την έννοια του Έλληνα. Για παράδειγμα, στο κεφάλαιο για τα κάστρα του Μοριά, ο αφηγητής σκέπτεται το γεγονός της φράγκικης κατάκτησης μέσα από μια διαδικασία οραματισμού: προσπαθεί να μπει στην ψυχολογία των κατακτητών αλλά και των κατακτημένων, να νιώσει με ποιον τρόπο έβλεπαν οι ντόπιοι τους κατακτητές, εξάγει συμπεράσματα πάνω στη συνάντηση των δύο πολιτισμών (δυτικού και ελληνικού), στην αφομοιωτική ιδιότητα της ελληνική φυλής και του ελληνικού τοπίου και καταδεικνύει έτσι την βιωσιμότητα και την υπεροχή της ράτσας. Η έννοια της ράτσας ανάγεται σε οντολογική και ερμηνευτική σταθερά της ταξιδιωτικής του αφήγησης, τόσο στις σημαντικές ιστορικές μορφές της και τους ανθρώπους που τυχαία συναντά, όσο και στις αρνητικές διαπιστώσεις για τη σύγχρονη κατάσταση της ράτσας. Την ελληνική φυλή τη βλέπει σ’ ένα πολιτισμικό μεταίχμιο: ούτε αρκετά πολιτισμένη ούτε καθαρά απολίτιστη («αφελή»).
Στο ταξίδι του στη Σπάρτη ο αφηγητής οραματίζεται έντονα το ομηρικό πρόσωπο της Ελένης. Δεν τον απασχολεί τόσο το παρόν της πόλης όσο το συγκεκριμένο όνομα-σύμβολο που συνδέθηκε με την πόλη ως το αιώνιο σύμβολο του μάταιου ίσως αγώνα, αλλά και απαραίτητου. Η αναδρομή στην ιστορία με τη διπλή της διάσταση (μύθος και ιστορική πραγματικότητα) διαπερνά την αφήγηση και κατέχει μεγαλύτερη θέση από την παρατήρηση του παρόντος. Έτσι παρουσιάζεται μια αντίληψη της ιστορίας ιδεαλιστική.
Τα κεφάλαια που αναφέρονται στον Μοριά θεωρώ ότι είναι από τα καλύτερα στα Ταξιδεύοντας και μπορούν να αξιοποιηθούν διδακτικά στους άξονες:
• Συνομιλία Λογοτεχνίας και Ιστορίας,
• Η συγκρότηση της ελληνικότητας ως γλώσσα, ως ιστορία και ως ανθρώπινη στάση (ανθρώπινες συμπεριφορές, ήθη, έθιμα κ.ά.).
Μπορεί, ακόμα, να ανατεθεί εργασία σε όλους τους μαθητές χωρισμένους σε ομάδες για να μελετήσουν το κεφάλαιο για το Μυστρά στους ακόλουθους άξονες:
• Ο Μοριάς ένας τόπος με την παλίμψηστη ιστορία του και τον δυναμικό πολιτισμό του.
• Εντοπισμός και σχολιασμός των θεμάτων και των στοχασμών του δημιουργού στο Ταξιδεύοντας στο Μοριά, όπως ελευθερία, τέχνη, αρμονία, έρωτας, ζωή-θάνατος, ράτσα, χρέος κ.ά.
• Ανάδειξη της αφηγηματικής τεχνικής του συγγραφέα (αφήγηση, περιγραφή, όνειρα, χρόνος, διακείμενα κ.ά.).

Επίλογος

Συνεπώς, το ταξίδι και ο λόγος στο έργο του Καζαντζάκη γίνονται στοχασμός, η ατομική εσωτερική αγωνία γίνεται πανανθρώπινη και το έργο του αποτελεί ένα ξεχωριστό μορφωτικό αγαθό για κάθε αναγνώστη. Δεν είναι τυχαίο που ο Καζαντζάκης διαβάστηκε και διαβάζεται πολύ σε κάθε γωνιά του πλανήτη, γιατί ο Καζαντζάκης και οι ήρωές του είναι άνθρωποι όλης της γης και, όπως εύστοχα επισημαίνει ο Π. Πρεβελάκης, «Ο στίβος του αγώνα του είναι ολόκληρη η γη» . Είναι ολοφάνερο ότι η ζωή και το έργο του Νίκου Καζαντζάκη τον αναδεικνύουν ως έναν νέο Οδυσσέα με τον δικό του σύγχρονο μύθο που μπορεί ποικιλότροπα να προσφέρει στην εκπαίδευση. Δηλαδή, μπορεί να αξιοποιηθεί σε ένα πλήθος μαθημάτων με τη διαθεματική, διεπιστημονική, διαπολιτισμική και παγκόσμια ματιά του. Θα εμπλουτίσει το λεξιλόγιο των μαθητών, θα τους βοηθήσει να εμπεδώσουν και μέσα από την ταξιδιωτική λογοτεχνία τους ορισμούς, τη δομή της παραγράφου, τα βιογραφικά είδη, την περιγραφή, την εκπληκτική παρομοίωση που μας θυμίζει Όμηρο και δημοτικό τραγούδι, τις παρεκβάσεις του που παραπέμπουν στην ηροδότεια γραφή κ.ά. Ο Γ. Ιωάννου θεωρεί τα ταξιδιωτικά του ως τα πιο καλογραμμένα έργα και τονίζει ως αρετή τη βιωματικότητά τους. Ο Καζαντζάκης αγκαλιάζει τον άνθρωπο ως όλον, ως πνεύμα και ύλη, γι΄ αυτό η ταξιδιωτική του λογοτεχνία αξίζει να τύχει μεγαλύτερης προσοχής και εμπεριστατωμένης μελέτης. Ο Καζαντζάκης, επίσης, διατυπώνει σε αυτό το Ταξιδεύοντας το σύγχρονο χρέος του Έλληνα για δημιουργία με ό,τι καταπιάνεται ώστε να συμβάλλει με τον τρόπο του στον νεοελληνικό πολιτισμό. Το Ταξιδεύοντας στον Μοριά ολοκληρώνεται μέσα από τα λόγια του Ίωνα Δραγούμη, που τον θαύμαζε: «Μου αρέσει να νιώθω κι εγώ καμιά φορά πως είμαι ένας από τους πολλούς και περαστικούς άρχοντες του Ελληνισμού και πρέπει να περάσει κι από μένα ο Ελληνισμός για να προχωρήσει». Έτσι ο Καζαντζάκης, ο Μέγας Άρχοντας του Ελληνισμού, επιτέλεσε το χρέος του και όχι μόνον πρόσφερε στον ελληνικό πολιτισμό, αλλά και τον ταξιδεύει με το έργο του σε όλον τον πλανήτη, καθώς τα έργα του έχουν μεταφραστεί σε περίπου 51 γλώσσες.

Χριστίνα Αργυροπούλου, εισήγηση στην ημερίδα της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων με γενικό θέμα Καζαντζάκης και εκπαίδευση, 26-9-2007.

Βιβλιογραφία
1. Αργυροπούλου Χριστίνα, «Καζαντζάκης και Οικουμενικότητα. Από τη γραφή στο στοχασμό του Ν. Καζαντζάκη», Θαλλώ, τεύχος 15, Χανιά Κρήτης και «Το σκωπτικό στοιχείο μέσα από τις μικροϊστορίες στον Καπετάν Μιχάλη του Ν. Καζαντζάκη», Διαβάζω, Αφιέρωμα: Το χιούμορ στον Ν. Καζαντζάκη, τεύχος 480, Δεκ. 2007, Αθήνα, σελ.209-212.
2. Βρεττάκος Ν., Ν. Καζαντζάκης, Η αγωνία του και το έργο του, εκδ. οίκος Σύψας και Σια, Αθήνα, χ.χ.
3. Γραμματάς, Θ., Κρητική Ματιά, εκδ. Τολίδη, Αθήνα 1992.
4. Διαβάζω, Αφιέρωμα, Νίκος Καζαντζάκης, τεύχος 190, 1988 και τεύχος 377, 1997.
5. Ελί-τροχος, Αφιέρωμα στο Νίκο Καζαντζάκη, Καλοκαίρι 1998, τεύχος 15, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 2000.
6. Ιωάννου Γ., «Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά», Τετράδια «Ευθύνης» Θεώρηση του Νίκου Καζαντζάκη, είκοσι χρόνια από το θάνατό του, τεύχος 3, 3η έκδ. 1993, Αθήνα.
7. Καζαντζάκης Νίκος, Ταξιδεύοντας Ιταλία-Αίγυπτος-Σινά-Ιερουσαλήμ-Κύπρος. Ο Μοριάς, 1969.
8. Νίκος Καζαντζάκης, Ταξιδεύοντας με Φως και με Σκοτάδι, εκδ. Εταιρία Κρητικών Ιστορικών Μελετών, Ηράκλειο, 2007.
9. Καραλής Βρασίδας, Ο Νίκος Καζαντζάκης και το Παλίμψηστο της Ιστορίας, εκδ. Κανάκη, Αθήνα, 1994.
10. Καψωμένος Ερατοσθένης, «Η αφηγηματική τέχνη του Καζαντζάκη», Ελί-τροχος, τεύχος 15, 1998, Αχαϊκές Εκδόσεις, Πάτρα 2000.
11. Νέα Εστία, Νίκος Καζαντζάκης, Αφιέρωμα, Χριστούγεννα 1959, τεύχος 779,εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»,1959.
12. Νέα Εστία, Νίκος Καζαντζάκης, Αφιέρωμα, Χριστούγεννα 1977, τεύχος 1211,εκδ. Βιβλιοπωλείον της «Εστίας»,1977.
13. Νταγκουνάκη-Coavoux Β., «Πρεβελάκης και Καζαντζάκης: Το χρονικό μιας φιλίας», Διαβάζω, τεύχος 472, Μάρτιος 2007.
14. Ομπρέλα (αφιέρωμα), Για στον Καζαντζάκη, τεύχος 45, 1999.
15. Παναρέτου Α., Ελληνική Ταξιδιωτική Λογοτεχνία, εκδ. Σαββάλα, Αθήνα 2003
16. Πρακτικά Επιστημονικού Διήμερου, Νίκος Καζαντζάκης, σαράντα χρόνια από τον θάνατό του, Χανιά 1997, εκδ. Δημοτική Πολιτιστική Επιχείρηση Χανίων, Χανιά 1998.
17. Πρεβελάκης Π., «Ο Καζαντζάκης, Βίος και Έργα», Τετράδια «Ευθύνης», τεύχος 3, Αθήνα 1993.
18. Τετράδια «Ευθύνης», Θεώρηση του Νίκου Καζαντζάκη, τεύχος 3, Αθήνα, 1993

Η ταινία «ΝΙΚΟΣ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗΣ, ένας ανήσυχος ταξιδευτής» είναι μια οπτικοακουστική σύνθεση που θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «ντοκιμαντέρ animated» και απευθύνεται σε παιδιά ηλικίας 8–13 ετών. Πρόκειται για ένα αφαιρετικό οδοιπορικό στη ζωή και το συγγραφικό έργο του Νίκου Καζαντζάκη μέσα από πρωτότυπες εικαστικές συνθέσεις με έντονο το συναισθηματικό και βιωματικό στοιχείο. Επιλεγμένα επεισόδια της ζωής του συγγραφέα «εμψυχώνονται» με προσεγμένο, αισθητικό τρόπο και δραματοποιούνται μέσα από κείμενα και διαλόγους αντλημένους από διάφορα κείμενά του.
Οι εικόνες δημιουργήθηκαν με σύνθετες τεχνικές (ζωντανές λήψεις, φωτογραφίες, animation, κολάζ, ζωγραφική), η αφήγηση είναι απλή και στρωτή ώστε να γίνεται άμεσα αντιληπτή από ένα παιδί, ενώ με τη χρήση σύγχρονης, πρωτότυπης μουσικής προσπαθήσαμε να ζωντανέψουμε το λόγο και μερικά από τα βιώματα του Νίκου Καζαντζάκη. Ο συγγραφέας είναι ο ήρωας. Μιλάει μέσα από τα κείμενά του που έχουν διασκευαστεί σε μορφή διαλόγου. Απέναντί του βρίσκεται ένα αγόρι, ηλικίας 10-11 ετών που τον ακούει, τον ακολουθεί νοερά, συζητάει μαζί του και μυείται, με κάποιον τρόπο, στη σκέψη και τους προβληματισμούς του, έτσι όπως αυτοί έχουν μεταφερθεί σ΄ εμάς δια μέσου των κειμένων του. Δεν ήταν ιδιαίτερα δύσκολο. Ο λόγος του Καζαντζάκη είναι ζωντανός και επικοινωνιακός, ενώ η ίδια η ζωή του μοιάζει με μυθιστόρημα.
Στόχος μας είναι ο κάθε θεατής να νοιώσει την ανάγκη να αναζητήσει από μόνος του τα υπόλοιπα κομμάτια του παζλ, αυτά που η κινηματογραφική αφαίρεση παρέλειψε. Αν κάτι τέτοιο συμβεί η δημιουργική ομάδα θα είναι περήφανη.

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΟΜΑΔΑ
Παραγωγή – Σενάριο – Σκηνοθεσία: Κατερίνα Ευαγγελάκου
Επιστημονικοί σύμβουλοι: Θανάσης Αγάθος, Φωτεινή Παπαντωνίου
Οπτική τεκμηρίωση: Βαρβάρα Τσάκα, Αντώνης Λεβέντης
Καλλιτεχνική επιμέλεια: Κώστας Χαριτόπουλος
Animators: Γιώργος Φουκαράκης, Γιώργος Μπιγιάκης
Storyboard: Κ. Χαριτόπουλος, Γ. Μπιγιάκης
Πρωτότυπα σχέδια: Γ. Μπιγιάκης
Μοντάζ: Αντώνης Γασπαρινάτος
Μουσική: Σέργιος Βούδρης

Παίζουν: Κώστας Αποστολάκης, Στάθης Γιαλιτάκης, Βασίλης Πετρόπουλος, Γιώργος Μαθιανάκης, Ελευθερία Ρανούτσου, Κώστας Μεταξάκης, Πέτρος Μαυροματίδης

ΓΛΩΣΣΑ: Ελληνικά / ΥΠΟΤΙΤΛΟΙ: Αγγλικά
Διάρκεια: 20 λεπτά
Παραγωγή: ΙΔΡΥΜΑ «ΜΟΥΣΕΙΟ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ», copyright 2008

Ανθολόγιο με αποσπάσματα από το έργο του μεγάλου Κρητικού δημιουργού, Νίκου Καζαντζάκη, παρουσίασε χθες η Νομάρχης Ηρακλείου, κ. Βαγγελιώ Σχοιναράκη – Ηλιακή στο 6ο Γυμνάσιο Ηρακλείου.

Το ανθολόγιο εξέδωσε η Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου σε συνεργασία με την Ένωση Φιλολόγων Νομού Ηρακλείου, απευθύνεται σε μαθητές Γυμνασίου και των τελευταίων τάξεων του Δημοτικού Σχολείου και πρόκειται να διανεμηθεί στους μαθητές όλων των σχολείων του Νομού. Η Νομαρχιακή Αρχή Ηρακλείου από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε έχει πραγματοποιήσει πολλαπλές δράσεις για τη διάδοση του έργου του μεγάλου Κρητικού δημιουργού.

«Επειδή θεωρώ ότι η νέα γενιά μπορεί να γίνει ο καλύτερος πολλαπλασιαστής του έργου του μεγάλου δημιουργού, επιλέξαμε να εκδώσουμε αυτό το ανθολόγιο με σημαντικά αποσπάσματα από το έργο του και στιγμές από τη ζωή του. Αυτό το ανθολόγιο μοιράζουμε στους μαθητές του Νομού μας ως ελάχιστο φόρο τιμής στο μεγάλο μας πρόγονο και ως έναυσμα για να μυηθούν τα παιδιά στο σπουδαίο έργο του και να γίνουν κοινωνοί της ιστορίας του τόπου μας», τόνισε η νομάρχης Ηρακλείου.

(Πατρίς, 14 Μαΐου 2010)

Το βιβλίο αυτό έχει παρουσιαστεί σε τέσσερα σχολεία: στα Καλύβια Αττικής, στα Μουδανιά Χαλκιδικής, στο Κολέγιο Αθηνών και στα Εκπαιδευτήρια Γείτονα.
Αξιοποιείται σαν παιδαγωγική πρόταση ανάγνωσης και πρώτης προσέγγισης στη ζωή και στο έργο του Νίκου Καζαντζάκη. Συνοδεύεται από αποσπάσματα έργων του μεγάλου Κρητικού.

Διδασκόμενη τα θρησκευτικά με την βοήθεια του Νίκου Καζαντζάκη.
Ο Νίκος Καζαντζάκης κατά την γνώμη μου πιστεύω οτί ήταν ένας πνευματικός άνθρωπος που ήταν και θα είναι πάντα ένα απο τα μεγαλύτερα ελληνικά πρότυπα . Εμπνέει τους ανθρώπους να διαλέξουν τον σωστό κατά την γνώμή τους τρόπο ζωής. Μας βάζει στο δίλλειμμα "ο άνθρωπος είναι ποτέ ελεύθερος; Είναι ο μόνος που μπορεί να κρίνει την ζωή όλου του πλανήτη;". Όταν ακούω το όνομα Νίκος Καζαντζάκης για να πώ την αλήθεια δακρύζω... Ακόμα και αυτή την στιγμή που γράφω αυτό το κείμενο για αυτόν τον σπουδαίο συγγραφέα δεν μπορώ να συγκρατήσω τα δάκρυα και την συγκίνησή μου. Είμαι περήφανη για την κυρία Ιωάννα Κλιάρη η οποία μέσα από τα θρησκευτικά μας διδάσκει το πώς να είμαστε σωστοί και άξιοι πολίτες αλλά και ΑΝΘΡΩΠΟΙ με την βοήθεια του Νίκου Καζαντζάκη. Αν σκεφτούμε όμως αυτό που μας διδάσκει ο Νίκος Καζαντζάκης με τα κείμενά του μας δείχνει ό,τι ακριβώς μας διδάσκει ο θεός και όλοι οι πνευματικοί άνθρωποι. με την Βίβλο και άλλα ιερά βιβλία. Εγώ έχω μια συγγένεια με τον Ν. Καζαντζάκη καθώς ήταν θείος του παππού μου. Από τις αφηγήσεις του παππού μου καταλαβαίνω οτί ήταν ένας περίεργος χαρακτήρας και πολύ αυστηρός με τονεαυτό του. Ο παππούς μου "μεγάλωσε" στο σπίτι του Ν. Καζαντζάκη. Ελπίζω να πάρω έστω και λίγο από την σοφία αυτού του ανθρώπου. Ο Νίκος Καζαντζάκης θα είναι πάντα ένα μεγάλο πρότυπο ΑΝΘΡΩΠΟΥ για εμένα.

Πολύξένη Κωτιάδη, 4ο Γυμνάσιο Ρόδου~Α2

Ο Νίκος Καζαντζάκης με τα θρησκευτικά δεν πίστευα ποτέ ότι θα είχε σχέση με τα θρησκευτικά, αλλά και όμως ο Νίκος Καζαντζάκης μέσω των θρησκευτικών δηλώνει την σημασία και την αξία της ζωής του ανθρώπου. Τα θρησκευτικά συνδέονται με την φιλοσοφία του Νίκου Καζαντζάκη γιατί από αυτόν μαθαίνουμε για εμάς τους ανθρώπους και τον αληθινό Θεό που είναι ο εσωτερικός μας κόσμος.Επίσης μας δίνει διάφορες συμβουλές για την ζωή μας και τη στάση μας απέναντι σε αυτή. Μια πρόταση από την "Ομορφιά της ημέρας" που μας δίνει σε κάθε μάθημα η κυρία Κλιάρη είναι από τα έργα του Νίκου Καζαντζάκη έκανε όλη την τάξη μου να ενθουσιαστεί όταν μας το διάβασε η κυρία μας είναι η εξής "Ρώτησα μια αμυγδαλιά τι είναι ο Θεός και εκείνη άνθισε."

Μαρία Κατσαρά, 4ο Γυμνάσιο Ρόδου~Α2

• Πέρθ, 8 Δεκεμβρίου: Στα πλαίσια του εορτασμού των 25 χρόνων από την ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, εκπαιδευτικοί φορείς Ελληνικών Σπουδών στο Περθ της Δυτικής Αυστραλίας, υπο την αιγίδα του Ελληνικού Προξενείου, διοργάνωσαν εκδήλωση στην αίθουσα τελετών της Ελληνικής Κοινότητας Δυτικής Αυστραλίας με θέμα τη ζωή και το έργο του μεγάλου Έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη.

Στην εκδήλωση αυτή, οι ακόλουθοι μαθητές Γυμνασίων και Λυκείων που μαθαίνουν Ελληνικά παρουσίασαν εργασίες τους με θέματα εμπνευσμένα από το έργο του Έλληνα δημιουργού. Δόθηκαν βραβεία στις καλύτερες μαθητικές εργασίες. Η παρουσίαση των βραβείων έγινε από τον κ. Γεώργιο Στασινάκη, Πρόεδρο της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη, ο οποίος ταξίδεψε από την Γενεύη της Ελβετίας ειδικά για την απονομή.

Εργασίες εμπνευσμένες απο το έργο "Ζορμπάς", στα ελληνικά: Αγγελική Πετρίδη, Φραγκίσκος Τζιλέ, στα Αγγλικά: Shivaji Randia, Laura Ives Hicks, καλλιτεχνικές δημιουργίες: Brooke Taylor, Minh Lee, Niyanta Lekha.

• Αδελαΐδα, 11 Δεκεμβρίου: Η Υπεύθυνη του Γραφείου Συντονισμού των Ελληνικών Σχολείων της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Νότιας Αυστραλίας, Δρ. Ιωάννα Τουλουμτζόγλου, στα πλαίσια του εορτασμού των 25 χρόνων από την ίδρυση της Διεθνούς Εταιρείας Φίλων Νίκου Καζαντζάκη διοργάνωσε Διαγωνισμό Δίγλωσσης Ιστορίας για ελληνόφωνους μαθητές Γυμνασίου και Φοιτητές, με έναυσμα το έργο του μεγάλου έλληνα συγγραφέα Νίκου Καζαντζάκη.

Οι διαγωνιζόμενοι, αφού παρακολούθησαν την ταινία «Ζορμπάς ο Έλληνας» κλήθηκαν να γράψουν μια πρωτότυπη ιστορία εμπνευσμένη από το έργο αυτό, στα Ελληνικά και στα Αγγλικά, που να μην ξεπερνά τις 400 λέξεις και την υπέβαλαν στο Γραφείο Συντονισμού των Σχολείων, όπου κρίθηκε σύμφωνα με τα ακόλουθα κριτήρια:
1. Καθαρές και ολοκληρωμένες προτάσεις
2. Σωστή χρήση της γλώσσας (σύνταξης και γραμματικής)
3. Πρωτοτυπία
4. Ενδιαφέρουσα πλοκή και/ή περιεχόμενο
5. Ηθικό δίδαγμα/συμπέρασμα εμπνευσμένο από την ιστορία «Ζορμπάς ο Έλληνας».

Οι νικητές είναι Κωνσταντίνος Ζεκιριάς, Έλενα Ζεκιριά, Ευγενία Ρωσσίδη, Ιωάννης Ρωσσίδης, Αναστασία Μαυρίδη και Γεώργιος Γουζούνης.
Οι νικητές βραβεύτηκαν στις 11 Δεκεμεβρίου 2013, στα πλαίσια του Χριστουγεννιάτικου Γεύματος της Ελληνικής Ορθόδοξης Κοινότητας Νότιας Αυστραλίας στο Olympic Hall, 288 Franklin St, Adelaide. Ο Γιώργος Στασινάκης πρόσφερε τα βραβεία.

Ένα από τα χαρακτηριστικά του Ζορμπά είναι η πλήρης απελευθέρωση του από τις καθιερωμένες αξίες και κοινωνικές νόρμες. Δηλαδή το να ντύνεται κανείς όπως αρμόζει στην περίσταση, να υπακούει κατά γράμμα στους κανόνες του savoir vivre κ.ο.κ. Αυτό, είναι κάτι που πιστεύουν αρκετοί άνθρωποι ότι είναι το κατάλληλο πράγμα να κάνει κανείς, αλλά πόσοι πραγματικά το κάνουν;

Μια παροιμία λέει μικρά καράβια μικρές φουρτούνες, μεγάλα καράβια μεγάλες φουρτούνες. Όταν είναι κανείς μικρό παιδί έχει μικρότερα προβλήματα από έναν ενήλικα. Πραγματικά, το μόνο στάδιο της ζωής μου που θα μπορούσα να θεωρήσω τον εαυτό μου ως Αλέξη Ζορμπα ήταν το στάδιο του νηπίου. Βεβαίως τότε δεν ήξερα καν ότι υπήρξε ποτέ.Στο μικρό χρονικό διάστημα που έχω ζήσει πρόσεξα ότι το μυαλό του ανθρώπου είναι απασχολημένο συννέχεια με ένα πρόβλημα. Και μέχρι να βρεθεί άκρη το μυαλό δεν ησυχάζει. Καταφέρνει να ησυχάσει για λίγο αν βρεθεί λύση, μέχρι να παρουσιαστεί το επόμενο πρόβλημα. Σε ορισμένες περιπτώσεις εμφανίζεται άλλο πρόβλημα που μας αναγκάζει να σταματήσουμε να ασχολούμαστε με το πρώτο πρόβλημα αφού το πρώτο πρόβλημα είναι λιγότερο σημαντικό.

Όταν είναι κανείς νήπιο, σαφώς δεν τον νοιάζει αν υπάρχει οικονομική κρίση η πόλεμος σε κάποια χώρα, ή αν θα μπορέσουν οι γονείς να τα βγάλουν πέρα αυτόν τον μήνα. Το μόνο που τον νοιάζει είναι να βρει γιατί δεν μπορεί να κουνήσει το αμαξάκι του ή το πότε θα είναι αρκετά ψηλός για να ανοίξει το ντουλάπι με τα κουλουράκια. Τα νήπια είναι εγωκεντρικά πλάσματα απο την φύση τους. Η φύση του Ζορμπά είναι και αυτή εγωκεντρική. Μπορεί να το διακρίνει αυτό κάποιος από το γεγονός ότι ο εργοδότης του τον εμπιστεύτηκε να πάει να αγοράσει υλικά, αλλά εκείνος όταν επέστρεψε μόνο υλικά δεν είχε φέρει.

Όταν είναι κανείς «μικρός» δικαιολογείται για τις διάφορες αταξίες του. Όταν μεγαλώσει όμως λίγο, φορτώνεται ξαφνικά με βάρη και ευθύνες για να μπορέσει να ανταπεξέλθει στον κόσμο των «μεγάλων».

Πρέπει να σημειωθεί ότι πολλοί άνθρωποι πιστεύουν ότι η ιδεολογία του Ζορμπά είναι σωστή. Πιστεύουν δηλαδή ότι ο άνθρωπος πρέπει να είναι πλήρης απελευθερωμένος από τις καθημερινές αξίες και ότι πρέπει να είναι αντάρτης. Ο Ζορμπάς χόρευε όταν ήταν μέσα στην στεναχώρια αλλά και μέσα στην χαρά. Στους καιρούς που ζούμε το να είναι κάποιος απελευθερωμένος από την καθημερινότητα θεωρείται μια πολυτέλεια. Πολλοί έχουν να ξεπληρώσουν χρέοι ή πρέπει να δουλεύουνε σκληρά για να βεβαιωθούν ότι θα μπορέσουν να ζήσουν αξιοπρεπώς. Άλλοι ντρέπονται και δεν μπορούν να είναι απελευθερωμένοι γιατί φοβούνται την αντίδραση του κόσμου και άλλοι είναι πολλοί συντηρητικοί.

Στο τέλος της ημέρας, πολλοί θα ήθελαν να γίνουν ένας Αλέξης Ζορμπάς, αλλά όλοι μας ήμασταν Ζορμπάδες όταν ήμασταν μικρά παιδιά.

• Μελβούρνη, 15 Δεκεμβρίου: το γραφείο του συντονιστή εκπαίδευσης του Γενικού Προξενείου της Ελλάδος οργάνωσε στους νέους τη διδασκαλία της βιογραφίας του Καζαντζάκη με βάση την Αναφορά στον Γκρέκο και ένα ντοκιμαντέρ του Μουσείου Καζαντζάκη. Οι μαθητές παρουσίασαν μια μικρή έκθεση ή ένα σχέδιο.

Η ΔΕΦΝΚ συνεχίζει να ενθαρρύνει τη διοργάνωση δραστηριοτήτων για τους νέους. Η Συντονιστική Επιτροπή, που συνεδρίασε στο Παρίσι στις 13 Δεκεμβρίου, υιοθέτησε τις ακόλουθες προτάσεις:

- Αναλύσεις, διαλέξεις-συζητήσεις των μαθητών ή των εκπαιδευτικών ή προσώπων εκτός σχολείων
- Προβολή κινηματογραφικών ταινιών βασισμένων στο έργο του Καζαντζάκη
- Προβολή βίντεο για τη ζωή και το έργο του συγγραφέα
- Αναγνώσεις από τους μαθητές αποσπασμάτων ενός ή περισσοτέρων βιβλίων
- Εκθέσεις καλλιτεχνικών σχεδίων κλπ. εμπνευσμένων από τα βιβλία
- Διαγωνισμοί για ένα βιβλίο ή ένα θέμα που αφορά περισσότερα βιβλία. Οι εργασίες μπορεί να παρουσιαστούν υπό μορφή εκθέσεως ιδεών, καλλιτεχνικού σχεδίου ή άλλου εικαστικού έργου, μουσικής ή θεατρικής δημιουργίας
- Ταξίδια στις πόλεις ή τις χώρες που έχουν σχέση με τον Καζαντζάκη: τόποι όπου έζησε, Μουσείο Καζαντζάκη, ο τάφος του.
- Αδελφοποιήσεις σχολείων: κοινές εκδηλώσεις (μέσω του διαδικτύου) ή ανταλλαγές επισκέψεων στα σχολεία.

- Συνέδρια, σεμινάρια, διαλέξεις-συζητήσεις
- Εξαμηνιαία μαθήματα για ένα ή περισσότερα έργα
- Μετάφραση από τα ελληνικά στην τοπική γλώσσα ενός βιβλίου ή μέρους ενός βιβλίου
- Εργασίες μάστερ ή διδακτορικές διατριβές
- Ταξίδια στους τόπους που έχουν σχέση με τον Καζαντζάκη.

Η Χαρά Νικολακοπούλου, φιλόλογος στην Καλαμάτα, μας πρόσφερε το βιβλίο της “Η δημιουργική γραφή στο Γυμνάσιο” (εκδόσεις Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα 2014).
Όπως αναφέρει η συγγραφέας: “σκοπός του εγχειριδίου είναι να βοηθήσει τον διδάσκοντα να εμπλουτίσει τη διδακτική πράξη με ασκήσεις δημιουργικής γραφής, προσφέροντάς του μία ακόμα εναλλακτική πρόταση διδασκαλίας που μπορεί να εφαρμόσει όποτε και όπως εκείνος κρίνει απαραίτητο, και προσαρμόζοντάς τη στις ανάγκες της δικής του τάξης. Παρόλο που τα φύλλα εργασίας αναφέρονται στα μαθήματα της Α΄ Γυμνασίου, ωστόσο οι φιλόλογοι μπορούν να επωφεληθούν από τις ασκήσεις, τις τεχνικές και τις ιδέες που δίνονται εδώ με ποικίλους τρόπους, σε οποιαδήποτε τάξη διδάσκουν. Εκτός από τους φιλολόγους, το βιβλίο αποτελεί ένα εύχρηστο και ευχάριστο βοήθημα για τους μαθητές που επιθυμούν να εξασκήσουν τις ικανότητές τους στον γραπτό λόγο, αλλά και για κάθε ενδιαφερόμενο που αγαπά τη γραφή και ασχολείται ερασιτεχνικά ή πιο επαγγελματικά με τη συγγραφή”.
Παραθέτουμε ορισμένες ενδιαφέρουσες σελίδες του βιβλίου, ιδιαίτερα αυτές που αφορούν τη διδασκαλία ενός έργου του Νίκου Καζαντζάκη.
Συγχαίρουμε και ευχαριστούμε θερμά την Χαρά Νικολακοπούλου. Είναι ένα σημαντικό βοήθημα στις προσπάθειες της ΔΕΦΝΚ να προωθήσει το έργο του μεγάλου Κρητικού στα σχολεία.

Αζερμπαϊτζάν
• Μπακού, Σλαβικό Πανεπιστήμιο, Τμήμα Ελληνικών, 18 Δεκεμβρίου: η Πρόεδρος του τοπικού μας Τμήματος Konul Salimova παρουσίασε το έργο του Καζαντζάκη και την κινηματογραφική ταινία Zorba the Greek.

Αίγυπτος
(Διαλέξεις του Γιώργου Στασινάκη)
• Κάιρο, 20 Οκτωβρίου: Ελληνικό Σχολείο.

• Αλεξάνδρεια, 22 Οκτωβρίου: Ελληνικό Σχολείο.

Αιθιοπία
• Αντίς Αμπέμπα, 14 Οκτωβρίου (Ελληνικό Σχολείο).

Βουλγαρία
• Πλόβντιβ, Πανεπιστήμιο, Μάρτιος. Η Velichka Grozdeva, εκπαιδευτικός και μέλος του Βουλγαρικού Τμήματος της ΔΕΦΝΚ, παρουσίασε στους φοιτητές της και σχολίασε το τελευταίο τεύχος του Regard crétois. Μας πληροφορεί επίσης ότι διοργανώνει μαθήματα μετάφρασης αποσπασμάτων του μυθιστορηματικού έργου του Καζαντζάκη.

Γαλλία
• Quimper, γυμνάσιο της La Tourelle, 21 Ιανουαρίου: συζήτηση με τους μαθητές για τον Καζαντζάκη και την κινηματογραφική ταινία Zorba the Greek.



Ελβετία
• Γενεύη, 18 Μαρτίου: το Κέντρο Ελληνικής Γλώσσας και Τέχνης θα αποτίσει φόρο τιμής στο Νίκο Καζαντζάκη. Με γενικό θέμα Η Κνωσός και ο Μυστράς στα κείμενα του Καζαντζάκη, οι μαθητές του δημοτικού θα παρουσιάσουν σχέδια βασισμένα στο βιβλίο του Καζαντζάκη Στα παλάτια της Κνωσού και εμπνευσμένα από τις τοιχογραφίες του μινωικού πολιτισμού, ενώ οι μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης θα παρουσιάσουν σχέδια από το ταξιδιωτικό του Καζαντζάκη για το Μυστρά. Ο συντονισμός θα γίνει από το Διονύσιο Λιανό ο οποίος διδάσκει σ’ αυτό το Κέντρο. Η ΔΕΦΝΚ στηρίζει απόλυτα αυτή την εξαιρετική πρωτοβουλία και συγχαίρει τους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς. Δείτε εδώ εκπομπή της KRHTHTV για την εκδήλωση.







Ελλάδα
• Αθήνα, δημοτικό σχολείο Δελασάλ, 16 Φεβρουαρίου. Διάλεξη του Γιώργου Στασινάκη για τον Καζαντζάκη.



• Τρίπολη, Σχολή Οικονομίας, Διοίκησης και Πληροφορικής, 17 Φεβρουαρίου. Διάλεξη του Γιώργου Στασινάκη με θέμα "Η σκέψη του Καζαντζάκη και η ελληνικότητά του".

• Ρόδος, τέταρτο γυμνάσιο, 26 και 27 Φεβρουαρίου: θεατρική διασκευή του Ζορμπά από το Σύλλογο Κρητών, υπό την προεδρία του φίλου μας Γιάννη Νιοτάκη, εντοιχισμός αναμνηστικής πλάκας, απονομή διάκρισης (που τόσο της αξίζει) στην καθηγήτρια θεολογίας Ιωάννα Κλιάρη, διάλεξη της Μαρίας Χατζηαποστόλου (που έχει βραβευθεί για την επιστημονική της εργασία με το Διεθνές Βραβείο Νίκου Καζαντζάκη), με θέμα Το πρόσωπο του Χριστού στο Νίκο Καζαντζάκη και παρουσίαση της ΔΕΦΝΚ από το Γεώργιο Στασινάκη. Δείτε άρθρο για την εκδήλωση εδώ.







Η.Π.Α.
• Στάμφορντ, 18 Ιουνίου: Ο καθηγητής Χρήστος Γαλανόπουλος, Πρόεδρος του Τοπικού Τμήματος της ΔΕΦΝΚ, επισκέφθηκε με 24 μαθητές του, το μουσείο Καζαντζάκη στην Μυρτιά (Κρήτη).



Κάτω Χώρες
• Χρόνινγκεν, 26 Σεπτεμβρίου, Πανεπιστήμιο: Διάλεξη του Hero Hokwerda, μέλος της Συντονιστικής Επιτροπής, με θέμα: “Το έργο του Νίκου Καζαντζάκη”.

• Χρόνινγκεν, Πανεπιστήμιο, 29 Οκτωβρίου: Διάλεξη/μάθημα του Hero Hokwerda για το μυθιστόρημα “Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά”.

• Άμστερνταμ, Πανεπιστήμιο, Τμήμα Νεοελληνικών Σπουδών, 6 Νοεμβρίου: Διάλεξη του Hero Hokwerda με θέμα: “Ο Ζορμπάς, ο Καζαντζάκης και η Κρήτη”.

Κίνα
• Πεκίνο, 1 Απριλίου, Πανεπιστήμιο: η Πρόεδρος του τοπικού μας Τμήματος, καθηγήτρια Έλενα Αβραμίδου, θα παρουσιάσει στο πλαίσιο του μαθήματός της "Ο ελληνικός κινηματογράφος και η ιστορία", την κινηματογραφική ταινία "Zorba the Greek". Θα δώσει επίσης διάλεξη και θα αναλύσει το μυθιστόρημα "Βίος και Πολιτεία του Αλέξη Ζορμπά".