ΔΙΕΘΝΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑ ΦΙΛΩΝ ΝΙΚΟΥ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Κατά γενική ομολογία, το συνέδριο αυτό, που διήρκεσε δύο ημέρες, ήταν πολύ επιτυχημένο. Οι επιστημονικές παρεμβάσεις ήταν υψηλού επιπέδου και μας μετέφεραν πολύτιμες και πρωτότυπες πληροφορίες για τις εκδοτικές τύχες του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Οι ειδικοί μελετητές που μίλησαν στο συνέδριο ή έστειλαν τα κείμενά τους προέρχονται από τις παρακάτω χώρες: Αυστραλία, Βουλγαρία, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Γεωργία, Ελλάδα, Η. Π. Α., Ισπανία, Καναδά, Κούβα, Νορβηγία, Νότιο Αφρική, Ουκρανία, Ουρουγουάη, Ρουμανία, Ρωσία, Σερβία, Σουηδία, Χιλή. Με μεγάλη έκπληξη άκουσαν οι ακροατές τα τεράστια προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα βιβλία του Καζαντζάκη στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Σκιά ενός έργου, θάφτηκε το έργο, ο Γολγοθάς των βιβλίων, πνευματική ομηρεία, δραματική και απαράδεκτη κατάσταση, αδικία, ένας άγνωστος και παρεξηγημένος συγγραφέας: είναι μόνο μερικές από τις διαπιστώσεις των ερευνητών που ακούστηκαν στο συνέδριο. Η ευθύνη αυτής της κατάστασης ανήκει στον κ. Πάτροκλο Σταύρου, ιδιοκτήτη των «Εκδόσεων Καζαντζάκη», που έχουν την έδρα τους στην Κύπρο.

Δεκάδες κείμενα του Καζαντζάκη, (ποίηση, θέατρο, δοκίμια, άρθρα σε επιθεωρήσεις και στο λεξικό «Ελευθερουδάκη», ταξιδιωτικά, ημερολόγια, αλληλογραφία, χειρόγραφα) παραμένουν ανέκδοτα ή διασκορπισμένα σε δυσεύρετα περιοδικά, εφημερίδες και επιθεωρήσεις. Άλλα βιβλία, μεταξύ των οποίων και η Οδύσσεια, δεν έχουν επανεκδοθεί. Εξάλλου, σύμφωνα με έρευνα που πραγματοποίησε η εταιρεία μας σε 67 βιβλιοπωλεία σε 26 ελληνικές πόλεις, απέδειξε ότι υπάρχουν εκεί μερικά μυθιστορήματα του Καζαντζάκη, αλλά όχι τα ταξιδιωτικά του, τα θεατρικά του, η διατριβή για τον Νίτσε, τα μυθιστορήματα Όφις και Κρίνο, Στα παλάτια της Κνωσσού, Ο Μέγας Αλέξανδρος κλπ. Παρόλο που αυτή η απουσία των βιβλίων, καθώς επίσης η έλλειψη εισαγωγικών σημειωμάτων και ερμηνευτικών σχολίων και η παρωχημένη αισθητική τους, αποθαρρύνει ένα μέρος του αναγνωστικού κοινού να αγοράζει βιβλία του μεγάλου Κρητικού, το μεγαλύτερο μέρος του διψάει για τα βιβλία του. Για την κατάσταση που επικρατεί στις πωλήσεις των βιβλίων, ο έχων τα δικαιώματα αρνείται να δώσει σχετικά στοιχεία.
Το συμπέρασμα όπου κατέληξαν οι μετέχοντες στο συνέδριο και το κοινό είναι η επιτακτική ανάγκη να εκδοθούν σύντομα από ένα μεγάλο εκδοτικό οίκο τα Άπαντα του Νίκου Καζαντζάκη (σε σχήμα π. χ. όπως των εκδόσεων της «Pléiade» στη Γαλλία), με εισαγωγικά σημειώματα και ερμηνευτικά σχόλια από ειδικούς μελετητές, σύγχρονη εμφάνιση και αποτελεσματικό δίκτυο διακίνησης.

Η κατάσταση σ’ αυτόν τον τομέα είναι δραματική. Δεν γνωρίζουμε τον ακριβή αριθμό των μεταφράσεων. Μερικές από τις πιο γνωστές (οι περισσότερες δεν έχουν γίνει από το πρωτότυπο ελληνικό κείμενο), παρουσιάζουν μεγάλες ελλείψεις (απουσία των προλόγων του συγγραφέα, αφαίρεση ολόκληρων σελίδων του πρωτότυπου…). Υπογραμμίζουμε ότι οι μεταφράσεις στις βασικές γλώσσες έχουν γίνει μόνο μια φορά, εδώ και πάρα πολλά χρόνια, ενώ το έργο του Καβάφη έχει μεταφραστεί ήδη έξι φορές στα αγγλικά. Επισημάνθηκε επίσης ότι οι μεταφράσεις δεν υπάρχουν πια στην Αυστρία, τη Βουλγαρία, τη Δανία, την Ιαπωνία, την Ιταλία, τις Κάτω Χώρες, τη Λετονία, τη Λευκορωσία, το Μαρόκο, το Μεξικό, τη Νορβηγία, τη Νότιο Αφρική, τη Φινλανδία, τη Χιλή. Σε άλλες χώρες βρίσκονται μόνο ένα έως τρία βιβλία: Αυστραλία, Βέλγιο, Γαλλία, Γερμανία, Ελβετία, Εσθονία, Ηνωμένο Βασίλειο, Η. Π. Α., Τουρκία. Διευκρινίζουμε επίσης ότι εκδοτικοί οίκοι ή ιδιώτες από την Αυστραλία, τη Γερμανία, την Εσθονία, την Ιταλία… έχουν ζητήσει από τον κ. Σταύρου την άδεια να επανεκδώσουν τις υφιστάμενες μεταφράσεις ή να γράψουν καινούριες, αλλά δεν πήραν καμιά απάντηση μέχρι σήμερα.
Επειδή οι «Εκδόσεις Καζαντζάκη» δεν διαθέτουν γραφείο αδειών, ελέγχου της ποιότητας, ούτε και διακίνησης των μεταφράσεων, είναι απαραίτητο να ανατεθεί αυτό το έργο σε ένα σοβαρό φορέα, όπως π.χ. το ΕΚΕΜΕΛ στην Ελλάδα ή ανάλογος οργανισμόs στις Η.Π.Α. Τέλος, το ΕΚΕΒΙ θα έπρεπε να λαμβάνει όλες τις μεταφράσεις που εκδίδονται σε ολόκληρο τον κόσμο.

Η επιτυχία του συνεδρίου οφείλεται στους συνδιοργανωτές, στις αρχές, στους εισηγητές, στους δωρητές, στο κοινό, στα μέσα μαζικής ενημέρωσης (και ιδιαίτερα στην εφημερίδα του Ηρακλείου «Πατρίς»), και φυσικά στην Τοπική Επιτροπή του νομού Ηρακλείου της Εταιρείας μας, επικεφαλής της οποίας είναι η Σοφία Κανάκη. Τους συγχαίρουμε όλους και τους ευχαριστούμε θερμά.

Όλοι όσοι συμμετείχαμε στο Διεθνές Επιστημονικό Συνέδριο με θέμα τις Εκδοτικές τύχες του έργου του Νίκου Καζαντζάκη (εισηγητές, ακροατές, οργανωτές), διαπιστώσαμε την τραγική κατάσταση που επικρατεί, σχετικά με τη διάδοση του έργου του Κρητικού συγγραφέα.
- Οι μεταφράσεις των έργων του σε διάφορες γλώσσες, όσες υπάρχουν ακόμα, είναι παλιές και δυσεύρετες, ενώ στις περισσότερες χώρες έχουν εξαντληθεί εδώ και πολλά χρόνια.
- Οι περισσότεροι τίτλοι των βιβλίων του απουσιάζουν από τα βιβλιοπωλεία, όπως διαπιστώνεται από τις εισηγήσεις έγκυρων επιστημόνων και μελετητών, πολλά από τα έργα του παραμένουν ανέκδοτα, ενώ τα χειρόγραφά του και τα άλλα τεκμήρια για τη ζωή και το έργο του, που φυλάσσονται στις «Εκδόσεις Νίκου Καζαντζάκη», είναι δυσπρόσιτα στους ερευνητές.
- Παράλληλα, τα ελάχιστα από τα βιβλία του που κυκλοφορούν στην Ελλάδα στερούνται κριτικών εισαγωγικών σημειωμάτων και ερμηνευτικών σχολίων και είναι παρωχημένης αισθητική, χωρίς καμιά εκδοτική φροντίδα και χωρίς τα στοιχεία αυτά που θα τα καθιστούσαν ελκυστικά στο σημερινό αναγνώστη.

Απαιτούμε
Από κάθε αρμόδιο δημόσιο και ιδιωτικό φορέα, να συμβάλει άμεσα ώστε να σταματήσει η ιδιότυπη ομηρεία του Νίκου Καζαντζάκη, για να συνεχίσει να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκφραστές και εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων στο παγκόσμιο πολιτισμικό γίγνεσθαι.

Την 1η Αυγούστου 2009, συνήλθε στο Ρέθυμνο η Τακτική Γενική Συνέλευση του Παγκοσμίου Συμβουλίου Κρητών. Τις εργασίες της χαιρέτισε, μεταξύ άλλων, ο Σήφης Μιχελογιάννης, εκπρόσωπος της Εταιρείας μας, ο οποίος υπογράμμισε τις εξαιρετικές σχέσεις που διατηρούμε με το Συμβούλιο αυτό, καθώς και με τους Συλλόγους Κρητών στην Ελλάδα, στη Δυτική Ευρώπη και ιδιαίτερα στη Γερμανία, στην Αμερική, στον Καναδά και στην Αυστραλία. Με πρόταση του Προέδρου του Συμβουλίου Γιώργου Αεράκη, οι συμμετέχοντες υιοθέτησαν ομόφωνα ένα ψήφισμα, στο οποίο καταγγέλλουν την υπάρχουσα κατάσταση και απαιτούν από κάθε αρμόδιο δημόσιο και ιδιωτικό φορέα να συμβάλει άμεσα ώστε να σταματήσει η ιδιότυπη πνευματική ομηρία του Νίκου Καζαντζάκη, προκειμένου να συνεχίσει να αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους εκφραστές και εκπροσώπους των ελληνικών γραμμάτων στο παγκόσμιο γίγνεσθαι. Με το ίδιο ψήφισμα καλούνται και οι τέσσερις Νομαρχίες της Κρήτης να σταθούν αρωγοί στις προσπάθειές τους για την επίτευξη του σκοπού τους.

Στις 5 Ιουλίου 2009, οι βουλευτές του Ηρακλείου (ΠΑΣΟΚ) Μανόλης Στρατάκης και Γιάννης Σκουλάς υπέβαλαν ερώτηση στον Υπουργό Πολιτισμού Αντώνη Σαμαρά, όπου ζητούν απάντηση για τα μέτρα που προτίθεται να λάβει ώστε να αντιμετωπιστούν τα προβλήματα που αναφέρονται στο ψήφισμα της Εταιρείας μας και αφορούν στη διάσωση του έργου του μεγάλου Κρητικού συγγραφέα.
Ο Υπουργός τους απάντησε στις 27 Ιουλίου 2009. Στην αρχή υπενθύμισε τις ενέργειες των υπηρεσιών του Υπουργείου του και του ΕΚΕΒΙ (Εθνικού Κέντρου Βιβλίου), το 2007 και 2008, για την ανάδειξη και προώθηση του έργου του Νίκου Καζαντζάκη. Αυτές οι πρωτοβουλίες –τις οποίες εγκρίναμε και στηρίξαμε- είχαν μεγάλη απήχηση. Παρέλειψε όμως να επισημάνει δύο σημαντικά γεγονότα: Το 2007, ο τότε Υπουργός Πολιτισμού ακύρωσε τον εορτασμό του Έτους Καζαντζάκη (που είχε αποφασίσει ο ίδιος) και τον αντικατέστησε με τον εορτασμό του Έτους Μαρίας Κάλλας. Στη συνέχεια, ακύρωσε την τελευταία στιγμή το συνέδριο που είχε προγραμματιστεί να διοργανωθεί από κοινού με την Εταιρεία μας στο Πεκίνο το μήνα Δεκέμβριο (βλ. σχετικές πληροφορίες στο ενημερωτικό μας δελτίο Synthesis, αρ. 14, Δεκέμβριος 2007). Ωστόσο, το δεύτερο μέρος της επιστολής του είναι ενδιαφέρον, διότι είναι η πρώτη φορά που ένας Υπουργός Πολιτισμού εκφράζεται τόσο ξεκάθαρα πάνω στο ζήτημα Καζαντζάκη. Γράφει λοιπόν: Κατανοούμε πλήρως το σημαντικό πρόβλημα που απασχολεί τη «Διεθνή Εταιρεία Φίλων Νίκου Καζαντζάκη» σκοπός της οποίας είναι να κάνει γνωστό στην Ελλάδα και το Εξωτερικό το έργο και τη σκέψη του μεγάλου συγγραφέα και στοχαστή Νίκου Καζαντζάκη και συμφωνούμε με την άποψη ότι το τεράστιο έργο του πρέπει να έχει την προβολή που του αξίζει, πλην όμως θεωρούμε ότι το Υπουργείο Πολιτισμού δεν μπορεί να παρέμβει. Και τούτο διότι το έργο του Ν. Καζαντζάκη υπόκειται στο νόμο περί πνευματικών δικαιωμάτων και συνεπώς την ευθύνη γι’ αυτό έχουν οι κληρονόμοι του, δεδομένου ότι δεν έχουν παρέλθει 70 χρόνια από το θάνατο του συγγραφέα (1883 - 1957), οπότε το Δημόσιο εκπροσωπούμενο από τον Υπουργό Πολιτισμού θα μπορούσε να ασκήσει εξουσίες προστασίας του έργου του.

Στις 25 Ιανουαρίου 1994, ο Γιώργος Γραμματικάκης, τότε Πρύτανις του Πανεπιστημίου Κρήτης, είχε ζητήσει με επιστολή του προς την Ελένη Καζαντζάκη να μεταβιβαστούν τα «Αρχεία Καζαντζάκη» στο Πανεπιστήμιο Κρήτης. Η Ελένη ήταν ανίκανη να απαντήσει λόγω της ηλικίας της (ήταν τότε 91 ετών) και της καταστάσεως της υγείας της. Στη θέση της είχε υποχρέωση να το πράξει ο Πάτροκλος Σταύρου, ο οποίος όμως ουδέποτε απάντησε. Μετά το συνέδριο του Ιουνίου 2009, ο Γιώργος Γραμματικάκης, νυν Πρόεδρος του Μουσείου Νίκου Καζαντζάκη, δημοσίευσε μια δήλωση στην εφημερίδα του Ηρακλείου Η Τόλμη (19 Ιουλίου 2009), όπου αναφέρει μεταξύ άλλων, τα εξής: Αυτό είναι ένα μεγάλο πρόβλημα, τα πνευματικά δικαιώματα του έργου του Καζαντζάκη δεν ανήκουν, δυστυχώς, στο Μουσείο όπως θα μπορούσαν να ανήκουν και μία από τις ελπίδες μας είναι ότι με τη γενική αίσθηση ότι αυτό πρέπει να λήξει, θα μπορέσει να βρεθεί μία λύση. Δηλαδή, Καζαντζάκης χωρίς πραγματική έκδοση του μεγάλου και πολυδιάστατου έργου του, δεν μπορεί να νοηθεί. Είναι καιρός να το αντιληφθούμε αυτό στην Κρήτη αλλά και στην Ελλάδα ολόκληρη, ότι δεν μπορούμε για χάρη κληρονομικών δικαιωμάτων να στερούμε τον ελληνικό λαό αλλά και το διεθνές κοινό που αγαπά τον Καζαντζάκη από μία ευπρόσωπη παρουσίαση ξανά, του έργου του.